Yatırımlarda dikkat etmeniz gereken zamanlar
Şener Arslan
Ekonomi ve Yatırım Uzmanı
Uzun zaman yatırım yapan yatırımcı bu hissi bilir. Bir hisse senedi alır, bunu birkaç ay veya birkaç yıl tutar. Hisse senedi değer kazandığında, yatırımcı daha da heyecanlı olur ve biraz daha fazla hisse alır. Aynı zaman içerisinde bu yatırımı kaçıran kişiler, yatırımı kaçırdığı için buna daha büyük paralarla veya imkânların üstünde yatırım yapmak isterler. Bu dediğim bir tek hisse senedi için geçerli değil.
Daha basit bir örnek vermem gerekirse; belirli ülkelerdeki arsa veya konut fiyatına bakın. Herhangi bir yatırımcı bu yatırımı yapar ve gelişen yıllarda bu yatırım değer kazanır. Bunu gören komşusu, akrabası ve diğerleri bu işlere girmek ister ve buna yakın yatırım yaparlar. Yıllar içerisinde, bu gidişatı gören herkes artık yatırım yapmaya başlar ve elinde olan varlığı arsalara, konutlara yatırır. Bu yatırımları yaparken, küresel gelişme ve ülkenin gidişatı unutulabilir. Yıllar içerisinde bir ülkenin veya dünyanın ekonomisi olumsuz bir gidişata dönerse, birden bu tür yatırımlar değer kaybetmeye başlar ve satmak için alıcı bulunamaz. Çok ümitle bu işe giren yatırımcı, birden karşısında aşırı şekilde değer kaybeden bir yatırım ile karşı karşıya kalır. Arsa veya gayrı menkul değerleri borsada olduğu gibi, her gün değerlendirilmediği için, bu tür yatırım hataları yıllar içerisinde ancak anlaşılabilir. Buna yakın hataları borsada ararsanız, her ay çeşitli hisse senetlerine bakarak görebilirsiniz. Bu yazımda bu tür hataları ele alıp, “Buna ne yol açıyor?, Yatırımcı bundan ne tür dersler çıkarabilir?” gibi soruları ele alıp biraz daha detaya inmek istiyorum.
İlk olarak, çeşitli yatırım amacıyla, aynı hataları gördüğümüz yatırımlara kısaca bakalım. Böylece bu durumun tek bir borsa için geçerli olmadığını anlayacaksınız.
1- Lale Devri ya da Lale Çılgınlığı, lale soğanlarının fiyatlarının aniden aşırı derecede yükselip çöküşe geçtiği döneme verilen isimdir. Bu çılgınlığı burada anlatmak uzun sürer, ama aşağıdaki enekse bakan, bir yıl içerisinde soğanların dünya genelinde değerinin % 500 artıp, iki ay içerisinde de % 500 değer kaybederek tekrar ayni fiyata düştüğünü görür. Bu durum çoğu yatırımcıları zengin ederken, aynı zamanda bu yatırıma geç kalan, yatırımdan çıkmayan ve son anda giren yatırımcıydı da tüm varlığından etmiştir.
2- 2007’de AB’de olan oluşan konut krizi ve akabinde dünya genelinde olan küresel finans krizi. Grafiğe bakarsanız, 2001’den itibaren konut fiyatları çok hızlı bir şekilde yükselmeye başlar. Dediğim gibi, bu fiyatlar borsadaki hisse senetleri gibi günlük çıkıp inmezler. Bu tür trendler daha uzun sürer ama gördüğümüz gibi burada da çok kötü krize yol açabilirler. 2008 krizinde dünya genelinde trilyon para yakıldı ve milyonlarca insan işini kaybetti. Aynı şekilde bu yatırımı erken şekilde satan kazandı. Oyuna sonradan giren ve uzun vadeli içerisinde kalmak isteyenler ise kaybetti.
3- Son olarak, İsviçre’de bir aralar çok sevilen Leonteq hisse senedini örnek olarak göstermek istiyorum. Bu şirketin sahipleri, İsviçre’nin önde gelen süper teknoloji ve süper şirket anlayışına sahip olan gruptan oluşan kişilerdi. Eylül 2013’de bu şirkete yatırım yapan yatırımcı, kısa zaman içerisinde parasını ikiye katlamış, iki yıl içerisinde üçe, üç buçuk yıl içerisinde ise neredeyse yediye katlamış. Yani 100 bin frank yatırım yapan birisinin, üç buçuk yıl sonra 760 bin franka yakın parası olmuştu. Ama her zamanki gibi, bu yatırıma geç kalan veya sonradan daha azimli şekilde bunu yakalamaya çalışarak yatırımda kalan kişiler yine büyük değer kaybı yaşadılar.
Burada kısaca üç önemli faktöre değinmek istiyorum:
1. Sürü psikolojisi
Normalinde çeşitli düşünceler bir araya gelip tartışıldığında ve önemli konular birbirinden öğrenildiğinde olumlu sonuçlar doğar. Ancak herkesin dediğini yapmak ve çoğunluğun peşinden gitmek, hayatta belki, ama yatırımda kesinlikle olumsuz sonuçlara yol açar. Bu nedenle piyasayı ve uzmanları dinlemek önemlidir. Ama her zaman bir de kendi düşüncenizi ve bilginizi göz önünde bulundurmayı aksatmayın.
2. Yatırım’dan fazla, hikâyelere değer vermek
Çoğunlukla, her yatırımın arkasında olumlu bir hikâye vardır. Arsa aldığınızda; “Buralar 10 yıl sonra böyle veya şöyle olacak”. Bir hisse senedi aldığınızda; “Bu şirket önümüzdeki yılların şirketi olacak” veya en son lale çılgınlığı döneminde; “Dünyada lale kalmayacak” gibi hikâyeler vardı. Her biri balon patlaman önce çok mantıklı gelir kulağa ve yatırımcı bir nevi kendisini kandırmak ister. Ama rasyonel bakıldığında, bu tür yatırımlara daha iyi değer biçilebilir.
3. Kendi yeteneklerinize aşırı güvenmeniz
Her insanda olduğu gibi yatırımda da, yatırımcıların kendi kabiliyetlerinin dışında olan herhangi bir gelişmeyi sanki önceden biliyorlarmış gibi, zeka ve yeteneklerinin çok yüksek olduğuna inanmalarıdır.
2008 konut krizinden önce, örnek olarak, AB’de yatırımcılar yılda 100 bin euroluk gelir ile neredeyse 6 tane eve yatırım yapmış ve büyütüp daha fazla yatırım yapmayı planlamışlardı. Fiyatlar çıktığında, bu yatırımcılar kendilerini aşırı şekilde zeki zannedip, daha fazla alım yapmışlardı. Ancak piyasalar battığında bu tür yatırımcılar hem tuttukları evlerden hem de tüm varlıklarından oldular.
Burada daha sayacağım çok nokta var ancak önemli olan yatırma yapmadan önce, bir makro fotoğrafı çizmek ve dünya genelinde ne olup ne bittiğini iyi anlamaktır.
Yatırım yapacağınız alandan anlamanız, gerektiğinde uzmanlarla birlikte çalışmanız çok önemlidir.
