Zengin İsviçre’de yoksul olmak

Bülent Kaya

Siyaset Bilimci ve Araştırmacı

«Hastalık iyi bir yüzü bozar, yoksulluk ise değiştirir» diyor Voltaire.

Yoksulluk nedir? Yoksulluğun, başka bir deyimle fakirliğin evrensel bir tanımı yok. Nasıl tanımlanırsa tanımlansın, eldeki veriler, bilinenin aksine, gelişmiş sosyal bir sisteme sahip İsviçre’de yoksulluktan söz edilebileceğine işaret ediyor. Birçok insanın yoksulluk içinde veya sınırında yaşadığının altı çiziliyor. Tıpkı geçmişte olduğu gibi günümüzde de yoksulluk, başarılı olamayanların şahsi hikayeleri şeklinde okunmuyor.

• «Bora* neden hastanede?
• Çünkü bacağını iltihap kapmış
• Neden?
• Çünkü bacağı çok kötü kesilmiş.
• Ama bu nasıl olur?
• Çünkü evlerine yakın bir parkta oynarken paslı demir parçalarından birinin üzerine düşmüş.
• Ama neden o parkta oynamış ki?
• Çünkü mahallesi terkedilmiş, bakımsız bir mahalle. Bütün çocuklar orda sahipsiz oynuyor.
• Ama neden o mahallede oturuyor ki?
• Çünkü ailesinin durumu daha iyi bir yerde oturmaya müsait değil.
• Ama neden müsait değil?
• Çünkü babası işsiz annesi ise hasta.
• Ama neden babası işsiz?
• Çünkü eğitim düzeyi düşük, iş bulmakta zorlanıyor.
• Ama neden…? »

* Eric ismi Bora olarak değiştirilerek, Kanada Sağlık Bakanlığı’nın internet sitesinden alınmıştır.

İsviçre’de yoksulluk; başka ülkelere kıyasla iyi ama endişe verici

İsviçre İstatistik Dairesi (OFS/BFS) 2015’de yaptığı bir araştırmayla İsviçre’de yoksulluğun portresini çıkarıyor. Yoksulluğu belirlemek için en az sosyal geçim parametresi ölçü olarak alınmış. Böylece toplumsal sosyal yaşama entegre olabilmek için gerekli mal ve hizmetlere erişebilecek maddi olanağa sahip olmayanlar, yoksul olarak tanımlanıyor.

Diğer Avrupa ülkeleri ile karşılaştırıldığında İsviçre, yoksulluk riski konusunda daha iyi bir konumda; %15,6 gibi bir oranla Avrupa Birliği ülkeleri ortalamasının (%17,3) altında kalıyor. Üstelik maddi kaynaklar açısından da Avrupa ülkeleri klasmanında ilk sıralarda yer alıyor İsviçre.

Ne var ki İsviçre’de 570 bin kişi, yani toplumun %7’si, yoksulluktan etkilenmekte ve 1,8 milyon kişi de yoksulluk riski tehdidi altında. Bir önceki yıla göre yoksulluk oranında çok az bir artış (%0,6) gözlense de zengin refah ülkesi İsviçre için bu oran endişe verici.

Yoksulluktan en çok etkilenenler tek başına yaşayan çocuklu kadınlar (%12,5) ve eğitim düzeyi temel eğitimle sınırlı insanlar (%11). Özel serveti dikkate alınmazsa yoksulluk oranı, 65 yaş üstü ve tek başına yaşayan emekli kesim için de endişe verici (%14). İstatistik Dairesi’ne göre emekliler, temel ihtiyaçları karşılamak için sık sık bir tarafa koydukları birikintilerine başvurmak zorunda kalıyorlar. Emeklilerin sadece yüzde 2’si günlük faturalarını ödemekte zorlanıyor. Her yıl yaklaşık 5 bin emekli fakir ekleniyor emekliler topluluğuna. Emeklilerin yaklaşık %12’si geçimini sürdürebilmek için ek ödenek yardımı almak zorunda kalıyor.

İşim gücüm var ama yoksulum…

Çalışan kesim çalışıyor diye yoksulluk riskini atlatmış olmuyor. 2015 yılında yaklaşık 145 bin kişi çalışmalarına rağmen yoksul yaşamakta. Çalışan yoksullar (working poor) diye adlandırılan bu grup, çalışan kesimin yaklaşık %3,5’ini oluşturmakta. İstatistik Dairesinin araştırmasına göre serbest çalışanlarda yoksulluk oranı ücretli çalışanlara göre daha fazla. Çalışanlar arasında yoksulluktan en çok etkilenenler otelcilik ve restoran sektöründe ya da çok küçük işletmelerde çalışıyor. 2015 yılında yoksulluk sınırını tek başına yaşayan bir yetişkin için 2’239, çocuksuz bir aile için 3’688, 14 yaş altında iki çocuklu bir aile için ise 5’163 frank olarak hesaplanıyor. Yaklaşık 49 bin çocuk çalışan yoksul ailelerde yaşadığı tahmin ediliyor. Bu, İsviçre için ebetteki çok yüksek bir rakam.

Göçmenlerde yoksullaşma daha fazla

İsviçrelilerle karşılaştırıldığında (%6,4) göçmenlerde yoksulluk oranı %9 gibi bir oranla çok daha fazla. Eğer göçmen bir kadınsanız (%10,4), göçmen bir erkeğe göre (%7,7) daha yoksulsunuz. Göçmen olarak nerden geldiğiniz sizin yoksullaşma riskinizi belirliyor. Özellikle Avrupa Birliği dışından gelen göçmenler yoksulluktan en çok etkilenenler. Bu göçmenlerden her 12’sinden biri yoksul yaşamakta.

Çocuklar… Yoksulluğun masun kurbanları

Başka kaynaklara göre, yaklaşık 234 bin çocuk ve ergen, yoksulluk riski altında bulunan ailede yaşamakta. 73 bin çocuk ise yoksulluktan doğrudan etkilenmekte. 0-17 yaş arası yoksulluktan en çok etkilenen yaş grubu. 2013 verilerine göre örneğin İsviçre’de sosyal yardım alma oranı ortalama %3,2 iken, bu grupta %5,2. Üstelik genelde sosyal yardım alanların nerdeyse yarısını çocuklar oluşturmaktadır.

Yoksulluk bir paylaşım sorunudur, yoksullar suçlanmamalı

Bir Alman deyişinin hatırlattığı gibi yoksulluk ne utanç ne de namussuzluktur. Yolsuzluk bir sonuçtur, bir paylaşım adaleti sorunudur. Giderilebilir, en azından önlenebilir.

Hangi biçimde olursa olsun, zenginliğin daha hakça bir paylaşımı yoksullukla mücadelenin en kalıcı yoludur. İsviçre Hükümeti 2010 yılında “Yoksullukla Mücadele Global Stratejisi” ve bu strateji bağlamında da 2014-2018 yılları arasında gerçekleşecek 9 milyon frank bütçeli “Yoksullukla Mücadele ve Yoksulluğu Önleme Ulusal Programı” geliştirdi. Her ne kadar öncelik çocukların fakirlikten etkilenmemelerine verilse de bu programın, İsviçre’nin zenginliğinin daha hakça paylaşımını ve yoksullukla yapısal köklü bir mücadeleyi hedeflediğini söyleyemeyiz. Bu iş için ayrılan bütçe bile devede kulak misali. Hedeflenen, alınan birtakım önlemlerle yoksulluğun toplumunun gözüne batan, onu rahatsız eden boyutlarını budamak ve bu boyutların gelişmesini engellemektir. Böylece İsviçre’nin yoksullukla mücadele stratejisi ve programı yoksulluğu toplumun kabullenebileceği bir düzeyde tutmayı hedefliyor desek hiçte abes kaçmaz.

Son yirmi yılda toplumun yoksulluğu algılaması da değişti: Yoksullara karşı beslenen “acıma duygusu” yerini onlardan beklenilen “sorumluluk” duygusuna bıraktı. 2016 yazında İsviçre toplumu herkese ayda 2500 frank öngören asgari gelir inisiyatifini %77 gibi bir çoğunlukla reddetti. Çoğunluğun; “Biz çalışarak gelir elde edeceğiz” mesajı aslında yoksullarla zenginliği paylaşmama isteği seklinde de okunabilir. Yoksullara verilen mesaj ise “Onlar da çalışsın…” idi.

2018 yılında daha az yoksullaşmak dileğiyle, nice hakça yıllara.