İran Cumhurbaşkanı Reisi helikopter kazasında öldü

Pazar günü meydana gelen kaza, Azerbaycan sınırına yaklaşık 20 kilometre mesafede meydana geldi. Reisi, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile birlikte katıldığı bir baraj açılış töreninden dönüyordu. Kazada Reisi ve Abdullahiyan ile birlikte helikopterde bulunan yedi kişi daha yaşamını yitirdi.

İran devlet medyası, kazaya kötü hava koşullarının neden olduğunu aktardı ancak hükümetten bu yönde henüz resmi açıklama gelmedi. Yoğun bir sisin etkili olduğu bölgede olumsuz hava koşulları dün gün boyu arama-kurtarma çalışmalarını zorlaştırmış; kaza mahaline hava ve kara taşıtlarıyla ulaşamayan ekipler, aramaları gece boyunca yaya olarak sürdürmüştü.

Geçici cumhurbaşkanı atandı

Reisi’nin ölümünün resmi olarak duyurulmasının ardından İran kabinesi acil olarak toplandı. Ülkenin dini lideri Ali Hamaney, yasalar gereği Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir’i vekâleten cumhurbaşkanı olarak atadı. İran yasaları gereğince, ülkede 50 gün içinde cumhurbaşkanlığı seçimlerine gidilmesi gerekiyor.

Geçici cumhurbaşkanı olarak atanan Muhammed Muhbir ABD’nin yaptırım uyguladığı kişiler listesinde bulunuyor.

Hamaney ayrıca beş süreyle gün ulusal yas ilan etti.

İbrahim Reisi kimdir?

Yaşamını yitirdiğinde 63 yaşında olan İbrahim Reisi, 2021’de göreve gelmişti. 2017’de cumhurbaşkanlığı seçimlerini rakibi Hasan Ruhani karşısında kaybeden Reisi, İran’ın dini lider Ali Hamaney’in halefi olarak görülüyordu.

İran’ın Meşhed kentinde büyüyen İbrahim Reisi, ‘İslam Devrimi’nde aktif rol aldı. 1979’daki devrimin ardından farklı bölgelerde savcı olarak görev yaptıktan sonra 1985 yılında savcı yardımcısı olarak başkent Tahran’a gönderildi.

İran İslam Devrimi’nin lideri Ayetullah Humeyni’nin görüşleri çerçevesinde ülkenin yönetilebilmesi için rejime bağlı bir şekilde uzun yıllar boyunca mücadele ettiği ifade edilen İbrahim Reisi, hak örgütlerine göre, İran ve Irak arasında sekiz yıl süren savaş sona erdikten sonra 1988 yılında binlerce mahkumun idam edilmesinde de rol oynadı. Reisi, bu yöndeki iddialara kamuoyu önünde yanıt vermedi.

BBC Türkçe’nin aktardığına göre, İbrahim Reisi, sonraki yıllarda ise sürekli olarak nüfuzunu artırdı. Özellikle 1989 yılında Hamaney’in İran’ın dini lideri olmasının ardından Reisi’nin yargı kanadındaki yükselişi de hızlandı. Reisi, 1990-1995 yıllarında Tahran Cumhuriyet Başsavcılığı görevine atandı. 2016’da ise ülkenin en büyük hayır kurumunun başına getirilerek milyarlarca doların yönetiminden sorumlu oldu.

2019’da yargı erkinin başına getirilen İbrahim Reisi, 2021 seçiminde ilk turda Cumhurbaşkanlığı görevi için yeterli oyu alarak İran Cumhurbaşkanı oldu.

2022 yılında İran geneline yayılan hükümet karşıtı eylemler, Reisi’nin görev yaptığı döneme damga vurdu. Mahsa Jîna Emini, ‘başörtüsü kurallarını ihlal ettiği’ iddiasıyla başkentte ‘ahlak polisi’ tarafından gözaltına alındıktan üç gün sonra, 16 Eylül 2022’de Tahran’daki bir hastanede hayatını kaybetmişti. Görgü tanıkları 22 yaşındaki Kürt kadının gözaltındayken darp edildiğini söylemiş, ancak yetkililer kötü muamele gördüğü iddialarını reddetmişti ve ölümünü ‘ani kalp yetmezliğine’ bağlamıştı.

Cumhurbaşkanı Reisi, ülke geneline yayılan protestolarla ilgili sert bir tutum izledi, eylemlerin kolluk güçleri tarafından bastırılması yönünde talimat verdi. Birleşmiş Milletler (BM) bu eylemlerle bağlantılı olarak 551 eylemcinin güvenlik güçleri tarafından öldürüldüğünü kaydediyor. Bu kişilerin bir çoğu, ateşli silahlarla öldürüldü. Hükümet 75 güvenlik görevlisinin de öldürüldüğünü dile getiriyor.

Eylemlerle bağlantılı 20 binden fazla kişi gözaltına alındı, dokuz erkek eylemci idam edildi. Reisi’nin dönemine damga vuran bir diğer gündem ise bölgede çatışma potansiyelinin artması ve geniş bir coğrafyada İran’ın dahil olduğu gerginliklerin yükselmesi oldu.

2023 yılının mart ayında aslında İran, bölgedeki rakibi Suudi Arabistan’la buzları eritebilecek bir girişimde bulunmuştu. Ancak 7 Ekim 2023 tarihinde Hamas’ın silahlı kanadı İzzeddin El Kassam Tugayları’nın İsrail’e yönelik ‘Aksa Tufanı’ saldırısıyla başlayan ve Gazze’nin İsrail bombalarıyla yerle bir edilmesiyle devam eden çatışma durumu, İran’ı yeni bir ‘denklemin’ içine soktu. Lübnan’da Hizbullah, Yemen’de Husiler ve Irak ile Suriye’de çeşitli silahlı grupların da faaliyetiyle, İran’ın da dahil olduğu çatışma potansiyelinin geniş bir alana yayılmasını ihtimali beraberinde geldi.

Reisi, siyasi tutukluların idam edilmesinde ve 2009’daki eylemlerin bastırılmasında oynadığı iddia edilen rol nedeniyle Kasım 2019’da ABD tarafından yaptırım listesine alındı.