İki meclis, 246 koltuk. İsviçre Parlamentosu ile ilgili merak edilenler

Aydın Yıldırım

Genel Yayın Yönetmeni

a.yildirim@haberpodium.ch

İsviçre’de 22 Ekim Pazar günü genel seçimler yapılacak. 2023-2027 yılları için yapılacak olan bu seçimlerde 200 kişilik Federal Meclis ile 46 kişilik Senato Meclisi üyesi belirlenecek. 52’nci dönemi kapsayacak olan seçimlerde, İsviçre’nin farklı kantonlarından birçok Türkiye kökenli isim de aday.

Seçim dönemi yaklaşırken okuyucularımız için, İsviçre siyasal yapısını ve parlamenter isleyişi ele alan bir yazı da hazırladık.

İki meclisli yapı

İsviçre siyasal yapısı iki meclisten oluşuyor. Bunlardan ilki 46 üyeli Kantonlar Meclisi (Ständerat) diğeri ise 200 üyeli Ulusal Meclis’tir.

Bu iki meclisli sistem, Modern İsviçre federal devletininin resmi kuruluş tarihi olan 1848’de oluşturuldu. Sistem, temel olarak ABD modelinini esas alıyor. Eşit yetkilere sahip olan bu iki organda alınan her karar her iki meclisin de onayını gerektirir.

46 üyeli Kantonlar Meclisi’nde her kantonun iki üyesi vardır. Ancak altı yarı kanton (Nidwalden, Obwalden, Appenzell Innerrhoden, Appenzell Ausserrhoden, Basel-Stadt ve Basel-Landschaft) birer üye temsil edilir.

Demografik gelişime bağlı değişim

200 üyeli Ulusal Meclis 1962’den bu yana 200 üyeden oluşuyor. Bu meclis 1848’de 111 üyeden oluşuyordu. Meclis’in her bir üyesi o dönemler yaklaşık 20 bin oyu temsil ediyordu. Nüfus artışından ve kadınlara oy hakkından sonra bu sayı kademeli bir artışa geçti. Ulusal Meclis’in her üyesi bugün yaklaşık 40 bin oyu temsil ediyor.

Demografik gelişime bağlı olarak sandalye kazanıp kaybedebilen her Kanton, nüfus sayısına göre Ulusal Meclis’te belirli sayıda sandalye alır. Örneğin en kalabalık kanton olan Zürich’in daha önce 35 sandalyesi varken, bu sayı 2023’te 36 olacak.

Küçük kantonlarda yalnızca bir sandalye bulunur, ancak Appenzell-Innerrhoden gibi 40 bin’den az nüfusu olsa bile, her kantonun en az bir sandalyeye sahip olması ilkesi geçerlidir.

Çoğunluk mu yoksa orantılı temsil mi?

İsviçre’deki hemen hemen tüm kantonlarda, Kantonler Meclisi seçimleri çoğunluk sistemine dayanmaktadır. Yalnızca Neuchâtel ve Jura kantonları nispi temsil sistemini kullanmaktadır.

Ulusal Meclis ise, 1919 yılından bu yana nispi temsil sistemine göre seçilirken, Ulusal Meclis ‘in seçim bölgeleri kantonlardır.

Çoğunluk ve nispi temsil sisteminin bu birlikteliği, partinin meclisteki gücü üzerinde göz ardı edilemeyecek bir etkiye sahiptir.  Ulusal Meclis temsili, her bir partinin aldığı oy yüzdesine göre belirlenirken, bu yüzde seçim sonuçlarının analizi için belirleyicidir.

Meclis ne kadar güçlü?

İsviçre, ABD gibi ülkelerle karşılaştırıldığında meclisi güçlü olan bir ülkedir. Alınan kararlara hükümet tarafından itiraz edilemez. Bu kararların Anayasa’ya uygunlukları, İsviçre’deki en yüksek yargı makamı olan Federal Yüksek Mahkeme tarafından da sorgulanamaz.

Buna karşın Federal Meclis görev süresi boyunca ne hükümet ne de bir Federal Meclis üyesini görevden alabilir. Böylesi bir durum, bir hükümet üyesinin ciddi bir hastalığı olması durumunda istisnai olarak gündeme gelebilir. Parlamentonun, Hükümet üyesinden biri ile ilgili duyduğu memnuniyetsizliği ifade etmesinin tek yolu, genel seçimlerden kısa bir süre sonra, her dört yılda bir Aralık ayında yapılan Federal Hükümet üyeliği seçimlerdir.

İsviçre’deki siyasi sistemi karakterize eden uyum nedeniyle, görevdeki Federal Hükümet üyelerinin yeniden seçilmemesi son derece nadir görülür.  1848’den bu yana, yeniden seçilmek isteyen yalnızca dört Hükümet üyesi parlamento tarafından onaylanmadı. Bunlardan sonuncusu, 2007’de Federal Hükümet Üyesi olan SVP’li Christoph Blocher’dı.

İsviçre’de, hükümet ile muhalefet arasında birçok demokratik sistemde var olan bir çatışma görülmez. Çoğu konu, Hükümet ve Meclis’in çoğunluğu tarafından desteklenen bir uzlaşma ile çözülür. Bütün bunlar İsviçre’de hükümet krizinin ve erken seçimin olmadığı anlamına geliyor. Ancak halkın gücü daha da belirleyicidir. FederalMeclis’in yeni bir yasa çıkarması durumunda, bu yasaya referandumla itiraz edilebilir. Bir yasanın resmi olarak yayınlanmasından sonraki 100 gün içinde 50 bin geçerli imzanın toplanması durumunda, yasanın referandum için halk oyuna sunulması gerekir.

Milis parlamento. Ne kadar kazanıyorlar?

Resmi kurumlarla doğrudan bağlantısı olmayan insanlar savaş çağrışımları yapan “milis” terimini duyduklarında şaşırıyorlar.

Latince bir kelime olam Milis’in kökeni savaştan gelmektedir. Terim, İsviçre’deki her vatandaşın kamu görevlerinde bulunması gerektiği şeklindeki bir cumhuriyetçi düşünceye dayanıyor. Bu prensibe göre her birey, kamu yararı için yarı zamanlı veya onursal görevler alır.

Milis bir Meclis olan İsviçre Meclisi, çalışan politikacılardan da oluşuyor. Lozan Üniversitesi’nin 2019 yılında yaptığı bir araştırmaya göre, Federal Meclis’e seçilen her üç kişiden biri tam zamanlı bir politikacı.

1960’lı yılların sonuna kadar Federal Meclis üyelerine herhangi bir ödenek verilmezken, yalnızca yemek ve yolluk ödentisi verilirdi. Bu durum İsviçreli parlamenterleri çoğu batı ülkesindeki parlamento üyelerinden açıkça ayırıyordu. Ancak bugün bu durum çok daha farklı ; Federal Meclis üyelerine yıllık olarak 26 bin frank maaş, toplantı günü başına 440 frank, günlük harçlık, personel ve malzeme masrafları için 33 bin frank ödeniyor. Bunlara ek olarak, seyahat, yemek ve geceleme için çeşitli ödenekler de sunuluyor.

Cenevre Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, 2011 ile 2015 yılları arasında Ulusal Meclis üyelerinin ortalama brüt geliri 68 bin 400 frank oldu. Kanton Meclisi üylerine ödenen ücret ise 79 bin 500 frank.

Rakamlara göre, bir Federal Meclis üyesi siyasi çalışma yoluyla yılda yaklaşık 100 bin frank kazanıyor. Bu miktar, 80 bin frank civarında olan yıllık ulusal ortalama gelirin biraz üzerinde.

Uluslararası karşılaşma

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’ne (OECD) göre, İsviçre’deki ortalama gelirle karşılaştırıldığında, İtalya’daki bir milletvekili İsviçreli mevkidaşından neredeyse üç kat daha fazla kazanıyor.  Maaş İtalya’da yılda brüt 165 bin Euro’dan fazla olurken, ortalama bir İtalya vatandaşından beş kat daha fazla kazanılıyor.

Bir ülkedeki ortalama ücret parlamenterlerinkiyle karşılaştırıldığında, Brezilyalı milletvekilleri birinci sırada yer alıyor. Brezilyalı milletvekilleri ortalama bir vatandaştan on kat daha fazla kazanıyorlar.  Buna karşın İspanyol milletvekilleri daha az şanslı. İspanyol milletvekillerinin sabit maaşları neredeyse ülkelerindeki ortalama maaşla aynı. Ödenen ücret, tüm Avrupa’daki en düşük maaş.

Alman, Fransız ve İngiliz parlamenterlerinin durumu da fena değil. Örneğin Almanya’da Federal Meclis’in her üyesi yılda 52 bin Euro, kişisel çalışanları için ise 239 bin Euro’ya kadar maaş alıyor.

Fransa’da, “vekalet giderleri için temsili ödenek” olarak adlandırılan bu harcırah yılda yaklaşık 70 bin Euro tutarken, kişisel çalışanlar için 114 bin Euro ödeniyor.

İngiltere’de ise her milletvekilinin, yıllık 14 bin 500 euroluk sabit orana ek olarak, parlamento faaliyetleriyle ilgili tüm masrafları da karşılanıyor. Ortalama olarak bu masraf, yılda 115 bin  Euro’ya denk geliyor.

İngiltere, bu giderleri açıklamada en şeffaf ülkelerden biri olarak biliniyor. Her parlamenterin tüm harcama kalemleri bir web sitesi üzerinden kontrol edilebiliyor. Bu şeffaflık ABD’de de geçerli.

 İsviçreli milletvekillerinin profilleri

Mevcut yasama döneminde (2019-2023) Ulusal Meclis’teki kadınların oranı %41,5’tir.  Ancak Kantonlar Meclisi’nde açık bir şekilde erkek egemenliği görülürken, orada kadınların oranı %25’tir.

Federal Meclis’e seçilenlerin %60’ı akademik bir diplomaya sahip. Ancak bu oran partiden partiye büyük farklılıklar gösteriyor. Üniversite mezunlarının oranı Yeşil Liberaller arasında neredeyse %90 iken, bu oran SVP’de %33’tür.

Verilere göre meslekler açısından İsviçreli parlamenterler toplumu tam olarak yansıtmıyorlar.

Meclis’te profesyonel siyasetçilerin yanı sıra yöneticiler, avukatlar, çiftçiler ve öğretmenler yüksek bir orana sahip.Örneğin avukatlar toplam çalışan nüfusun yalnızca %0,3’ünü oluştururken, Meclis’te sandalyelerin onda birinden fazlasını işgal ediyorlar.

Aynı şey çiftçiler için de geçerli; işgücünün yaklaşık %2’sini oluşturan çiftçilerin yasama organındaki payları önemli ölçüde daha yüksek.

Mesleklere göre Meclis dağılımı şöyle;

• Profesyonel politikacılar: %22,8
• Girişimciler: %13,4
• Serbest meslek sahipleri: %13,4
• Avukatlar: %11,8
• Özel sektör yöneticileri: %9,3
• Çiftçiler: %6,5
• Öğretmenler: %6,1
• Dernek kadroları: %5,7
• Belediye politikacıları: %5,3
• Kamu hizmetindeki yöneticiler: %2,0
• STK veya kooperatiflerdeki yöneticiler: %1,2
• Gazeteciler: %0,8
• Siyasi parti kadroları: %0,4

Kimler Federal Meclis üyesi olabilir?

İsviçre’de ikamet edip etmemesine bakılmaksızın 18 yaşını dolduran her İsviçre vatandaşı meclise seçilebilir. Ancak bazı kişiler, zihinsel sınırlamalar ve “yetersizlik” nedeniyle oy kullanma veya seçilme haklarından mahrum bırakılırlar.

Milletvekillerinin çoğu bir siyasi partiye üyedir ancak bu üyelikler zorunlu değildir. Herhangi bir siyasi partiye üye olmadan da seçilebilmek mümkündür.