Hastane dışı ortamlarda ani kalp durması
Doç. Dr. B. Nazan Walpoth
Bern Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi
Kardiyoloji Bölümü Öğretim Üyesi
Hastane dışı ani kalp durması sonucunda (Sudden Cardiac Death – SCD) ani kalp durmasına maruz kalan hastaların % 2- 5’i hayatta kalabilmektedir. Bunun en önemli nedeni olarak da gereken yardımın zamanında yapılmaması gösteriliyor.
Kalp ile ilgili acil durumların (kalp krizi, ani kalp durması gibi) % 85’ì hastane dışında yaşanmaktadır. İsviçre’de ani kalp durmasına bağlı ölümlerin yılda 8.000 ile 10.000 kişi arasında olduğu belirtiliyor.
Ani kalp durması sonucu ölüm
Ani kalp durması sonucu ölüm, (SCD) kişinin kalp ile ilgili bir nedenle, ani olarak gelişen bir şikayetinden sonra ilk 1 saat içinde hayatını kaybetmesi durumuna deniliyor. Dünyadaki ölümlerin çoğu ani kalp durması nedeniyle yaşanmaktadır.Genelde bu süreçte kalp ani olarak, “karıncık fibrilasyonu = ventriküler fibrilasyon“ geliştirir ve bu aşamada gereken müdehale yapılamazsa hasta hayatını kaybeder.
Ani kalp durması sonucu ölümler, daha çok yaşı 35’den büyük, koroner kalp hastalığı olan, daha önce geçirdiği kalp krizi sonucunda kalp pompalama gücü azalmış insanlarda görülür.
Genç ve sağlıklı görünen insanlarda ani kalp durması sonucu gelişen ölümün nedenleri en çok (sağlıklı görünen sporcular buna örnek) kalıtımsal bir kalp kası hastalığına bağlıdır. Diğer daha nadir görülen nedenler arasında, ritm bozukluğu ile giden birtakım hastalıklar, koroner anormalinin olması, ani kalp kası iltihabı durumunun gelişmesi ya da sağ karıncığın spesifik ve ritm bozukluğu hastalığı olabilir (ARVC).
Ani kalp durmasına bağlı ölüm olarak yanlışlıkla vasıflanan durumlar da vardır. Örneğin aort damar yırtılması (aort disseksiyonu), ağır akciğer embolisi, yani akciğere giden damarların pıhtı ile kapanması ya da beyin felci gibi durumlar da olabilir.
Koroner arter hastalığı olan kişiler daha önceden tipik şikayetleri olmadığı için hekime gitmemiş, hastalıklarından haberdar olmamış olabilirler. Bazen ani bir bayılma ve ya da ani bir göğüs ağrısı da gelişmekte olan ani kalp durmasının habercisi olabilir.
Ne yapmalı?
Göğsümüzden ya da karın üst bölgesinden gelen ve sırta kola, çene altına yayılan ve özellikle eforla gelen bir ağrı halinde vakit kaybetmeden bir Kardiyoloğa danışmakta yarar vardır. Hele hele bu ağrı 15 dakikadan uzun sürüyorsa hemen bir acil servise ulaşılmalıdır. Bazen ani olarak eforla gelişen nefes darlığı (şeker hastaları, kadınlar) da koroner arter hastalığının belirtisi olabilir.
Kalp krizi gelişimi, koroner arter hastalığı nedeniyle gelişen damar içi kireçlenmenin (plakların) herhangi bir anda kırılması neticesinde damarın o bölgesinin pıhtı ile tıkanması sonucunda gelişir. Bazen kalp krizi geliştiğinde ağrı olmadan ani olarak ölümcül ritm bozukluğu da gelişir (karıncık takikardisi, fibrilasyonu, ventriküler takikardı ya da fibrilasyon > % 80/90) ve kişinin beynine o esnada oksijen gitmediğinden dolayı kişi 7-10 saniye içinde bilincini kaybeder (beyin refleksidir). Böyle bir kişi ile karşılaştığımızda, hızlı bir şekilde temel canlandırma yöntemlerine geçiş (BLS basic live support) yanında, ortamda o karıncık fibrilasyonunu durduracak bir defibrilatörün (şoklayan alet) bulunması çok önemlidir.
Şoklayan aletler – Defibrilatörler (AED)
Kapl kirizi geçirenler için, tam otomatik çalışan, hem analiz (ritm analizi) hem de tedavi yapan defibrilatörlerin önemi çok büyüktür. AED’lerin, gittikçe artan sayıda insanların toplu olarak bulunduğu havaalanı, tren ve otobüs istasyonları, stadyumlar, tiyatro, sinema, büyük oteller, büyük alışveriş merkezleri, resmi daireler gibi yerlerde bulundurulma sıklığı artmaktadır.
AED sayısının artmasının yanı sıra, bu aletlerin gerekli acil durumlarda, 5 dakikadan kısa bir süre içinde yerini bilip getirecek ve bunları kullanabilecek insanlara da ihtiyaç vardır. 5 dakika çok değerli bir zaman dilimdir. Burada temel canlandırma yöntemlerinin aralıksız uygulanması çok önemlidir. Beynin oksijensizliğe tahamülü en fazla 4 dakikadır. Sahada geçirilen kalp krizleri için henüz mükemmel bir stratejimiz /organizasyonumuz ne yazık ki bulunmuyor.
Bilincini kaybetmiş hastayla karşılaştığımızda ne yapmalıyız?
Bilincini kaybetmiş hastayla karşılaştığımızda hemen 144 numaralı telefonu aramalıyız. Profesyonel yardım gelinceye kadar, bilinci yerinde olmayan, dolaşımı durmuş kişiye temel canlandırma uygulaması yapılabilinir.
Ortamda canlandırma konusunda tecrübe sahibi olmayan 2 kişi bulunuyorsa, 2 kez suni solunum yaptıktan sonra 30 kalp masajı (iman tahtasının alt % 50’lik bölümüne dakikada 100 kadar minimum 5 cm kadar basarak) yapılabilir. Bu uygulama 5 kez ardı ardına tekrarlanarak devam edilmelidir. Buna paralel olarak kişi hemen AED’e (Defibrilatör) bağlayıp şoklama yapılmalıdır. Aralıksız olarak dakikada 100 kalp masajının yapılması ve AED’nin kullanılması kalbi duran kişinin hayatta kalma olasılığını önemli oranda arttırmış olur.
Genelde suni solunum konusunda profesyonel olmayan kurtarıcıların çekinceleri vardır. Acil durumlarda suni solunum yapılmasa da kalp masajının yapılması çok önemlidir.
İsviçre`deki uygulamalar
İsviçre`de öğretim üyesi olduğum Bern Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ve İsviçre Kalp Vakfı, yıllardır bizleri canlandırma eğitmenleri olarak çeşitli halk bilgilendirme projelerinde görevlendirmektedirler.
Buradaki hedeflerin başında; temel canlandırma yöntemlerine hakim olan geniş halk kitleleleri oluşturmak ve ilkokullara kadar inen bu kursları arttırıp müdahale yönetmini öğretmek gelmektedir. Bunların yanı sıra, halkın yoğun olduğu önemli noktalarda AED`nin bulunmasını arttırmak ( <5 dakika kısa sürede ulaşabilme) ve kullanımı konusunda bilinçli halk kitleleri oluşturmak da hedeflenmektedir. Zürich ve Davos gibi şehirler bu konuda önde gitmektedirler. Bu hedefler doğrultusunda kurslar oluşturulurken, ücretsiz olan bu kurslar 4-6 saat kadar sürmektedir.
Son söz
Bu yazının amacı, ani kalp durması durumunda, profesyonel yardım gelinceye kadar temel canlandırmanın ve erken defibrilasyonun (AED)’nin kullanımının önemini vurgulamaktır.
Araştırmalara göre kaliteli temel canlandırma ve defibrilasyon (ilk 3-5 dakikada defibrilasyon) yanı zamanında yapılan bir canlandırma ile hayatta kalma olasılığı % 49-75 oranında arttırılabilmektedir. Bunun için insanların toplu bulunduğu alanlara profesyonel yardım gelmeden ulaşabilecek eğitilmiş kişilere ihtiyaç vardır.
İsviçre`de, evde yaşanan ani kalp durması durumları için bazı küçük yerleşim birimlerinde itfaiye ve polis gibi yarı profesyonellere “hızlı yardımcı“ sıfatı ile AED kursları verilmiştir. Bu kurslarla birlikte, daha önce 12 dakika olan canlandırma başlangıcı 6 dakikaya düşürülebilmiştir.
Ani kalp durmasında profesyonel yardım gelinceye kadar gerekenleri doğru ve zaman kaybı olmadan yapabildiğimiz yarınlara ulaşabilme ümidiyle, sağlıcakla kalın.
Not: Kanton Zürich’te yaklaşık 160 noktada AED aleti bulunmaktadır. Bu yerlerle ilgili bilgileri www.help-zuerich.ch sitesinden edinebilirsiniz.
