Malulen Emekli Yasası’nda “işe dönüş” aldatmacası

Haşim Sancar

Pro Infirmis Bern şehri yöneticisi

Bern Çevresi Engelliler Konferansı Yönetim Kurulu Üyesi

Bilindiği gibi malulen emekli sigortası 1960 yılından beri yürürlükte. Bern ve diğer bazı kantonlarda Sosyal Yardım Yasası’nda yapılan kısıtlamalar gibi, Ulusal Malulen Emekli Sigortası’nda da (Bundesgesetz über die Invalidenversicherung = IVG) bir kısıtlamaya gidilmek isteniyor. Bu konuda şimdiye kadar zaman zaman basında bazı yazılar çıkıyordu ama şimdiye kadar bu denli somutlanmamıştı.

Günah keçisi 30 yaş altındaki gençler

Federal Parlamento’nun Sosyal Komisyonu, Ulusal Malulen Emekli Sigortası’nda (IVG) bir yenileme ile derin izler bırakacak değişikliklere gitmeyi planlıyor. Komisyondaki salt çoğunluk, parlamentodaki gibi sağ ve orta partililerden oluşuyor. Komisyon, geçtiğim günlerde Sağlık Bakanı Alain Berset’e malulen emeklilik maaşı alabilmek için yaş sınırı konulduğunda, bunun ne tür etkilerinin olabileceğini yazılı olarak sordu. Ayrıca Komisyon Bakan’dan, psikolojik nedenlerden dolayı (fiziksel ve doğumdan engelliler dışındaki) malulen emeklilik alabileceklerin en az 30 yaş üstünde olmasını öngören bir yasa değişiklik teklifi yapmasını da istiyor.

Şayet öneri gerçekleşirse ve yasaya alınma durumuna gelirse, orta partili komisyon üyeleri, bu genç insanların iş hayatına dönebilmeleri için, bu kişilere günlükler (Taggelder) ödenerek, mesleki entegrasyon tedbirleri (Integrationsmassnahmen) ile kişinin meslek eğitimi ve staj görmesini isteyeceklerini belirtiyorlar. Bunun adına da „önce iş” alanına entegre denilmekte.

Bu refakat tedbirleri yeni ve yüksek bir masrafa neden olacaktır. Bu genç insanların buna rağmen, iş alanına dönebilmeleri yine de pek umut verici görünmemekte. En sonunda, bu genç insanlar belediyelerin sosyal yardımlarına muhtaç durumuna düşmüş olacaklar. İşverenler, bir kontenjan ayırmaya yanaşmıyorlar pek.

Gençlerde psikolojik engelliler oranı oldukça yüksek

Bir gerçeği kabullenmek gerekir; psikolojik nedenlerden dolayı malulen emekli oranı gençlerde oldukça yüksek. İsviçre’de 100’000 üzerinde kişi psikolojik nedenlerden dolayı malulen emeklilik alıyor. Malulen Emeklilik Sigortası’na her yıl 2000 civarında 30 yaş altı genç katılmakta. 30 yaş üzerindeki kişilerde malulen emeklik sayısı 2003’ten bu yana %50 oranında düşürülürken, gençlerde bu sabit bir oranda seyir göstermekte.

Tüm malulen emeklilerdeki psikolojik engelliler %40 oranında iken, bu oran 18-24 yaşları arasındaki gençlerde %75.

Nedenleri konusunda kafa yorulması gereken bir oran. Ne yazık ki gençliğin bir kesimi, bireyselleşmiş toplumda yalnızlaşarak, meslek ve özel yaşamdaki rekabet ve strese karşı, kendisini yeterince koruyamamakta.

2012’yasa değişikliğinden beri olumuz tecrübeler

Malulen Emekliler Yasası (IVG), 2012 yılında revize edilirken (6a Revizyonu), bütçesinde her sene artarak çıkan 11 milyar franklık açığı kapatmak için birçok kısıtlamalara yönelmişti. Bu kısıtlamalardan biri, 12‘500 kişinin malulen emeklilik maaşının kaldırılması ve iş alanına dönmeleri kararının alınması idi. Ancak ne yazık ki, tüm girişimlere karşın Parlamento çoğunluğu, işverenleri, engelli insanları işe almaları için kontenjan ayırmaya zorunlu kılmayı kabul etmemişti.

Gelinen süreçte „işe dönme projesi”, yapılan eleştirileri haklı kılan bir şekilde, başarısızlıkla sonuçlandı. IV Kurum şefi Stefan Ritler 2017 başlarında, insanları tekrar iş hayatına döndürme konusunda başarısız kaldıklarını itiraf etti. Bu işi tek başlarına başaramayacaklarını özellikle vurgularken, serbest piyasada, işverenlerin engellilere kontenjan ayırması zorunlu kılınmazsa, engelli insanların iş hayatına dönebilme şanslarının olmadığını da vurgulamaktan kaçınmadı.

Bu arada belirtmekte yarar var; IV, var olan 11 milyar franklık açığını ve borcunu ödemede, hatta planlanan zamandan daha kısa bir süre içerisinde hedefine ulaşacağa benziyor.

Gerçek amaç kısıtlamaya gitmek

Elbette, sağlık sorunları olan insanların serbest piyasada iş alanlarına entegre edilmeleri olumlu bir çaba. Ancak, şimdiye kadar ki tecrübeler bunun öyle kolay gerçekleşebilecek bir istek olmadığını göstermekte. Bu nedenle, sağ ver orta parti politikacılarının hem karmaşık hem de oldukça masraflı olan iş hayatına entegre yolu izlemeleri konusuna büyük bir soru işareti koymak gerekir.

Psikolojik sorunu olan gençlerin iş alanına adapte edilmelerinin desteklenmesi gerekir. Bu metot bugün de izlenilen ve denenen ilk yoldur.

Ancak bu konuda malulen emeklilik kurumu yeterli çabayı sarf edememekte. Bir iki başarısız girişimden sonra, insanlar kaderleri ile baş başa bırakılarak ya malullük maaşına bağlanıyorlar ya da müracaatları reddedilerek sosyal yardıma düşüyorlar.

Bilindiği gibi, sosyal yardım bütçesi malulen emeklilik maaşına eklenen tamamlayıcı yardım (Ergänzungleistungen) bütçesinden çok daha düşük. Bu da çoğu durumlarda, kişinin normal emeklik yaşına kadar (65), psikolojik sorunlarına birde sosyal ve ekonomik sorunların da eklenmesi anlamına geliyor. Yani var olan hastalığa, yeni hastalıklar için bir zemin sunulmuş olunuyor.

Sosyal bir sigorta olan, malulen emeklilik sigortasından yararlanabilmek ve malullük emeği alabilmek için ergin kişilere bir yaş sınırının getirilmesi, İsviçre sosyal sigortalar tarihinde bir ilk olmuş olacak. Bunun kabul edilmemesi gerekir. Çünkü bu, sosyal yardımda da görüldüğü gibi, 70’li yıllarda kazanılan sosyal hakların büyük oranda kırpılarak yeniden şekillendirilmesi anlamına geliyor.

Tepki ve direniş gösterilmemesi durumunda, bu saldırılar diğer sosyal sigortalarda da yaygınlaştırılacaktır.

Pro Infirmis hizmetleri hakkında ayrıntılı bilgi ve bulunduğunuz yörenin büro adresi için: www.proinfirmis.ch

Bağışlar için: PC 30-13891-5