Turbo yüksek dağ trekking turizmi ve dağ hastalığı
Doç. Dr. B. Nazan Walpoth
Bern Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi
Kardiyoloji Bölümü Öğretim Üyesi
Dağ hastalığı kondisyonlu olsun ya da olmasın herkeste gelişebilir. Özellikle daha önce akut dağ hastalığı geçirmiş olanlarda ve bilinen kalp akciğer rahatsızlığı olanlarda bu risk daha yüksektir.
Bu sorunların başlamasında temel neden ise, yükseklerde azalan oksijene vücudun yeterince adapte olamamasıdır. Bu yüzdendir ki en iyi önlem, bu yükselişi yavaşlatmaktır.
Kilit nokta ise uyuma yükseliğidir. 2500 metre yüksekliğe çıkıldıktan sonra, geceleri uyuma yüksekliği 300-500 metreye düşürülmelidir. Bunun yanında her 3-4 günde bir ya da her 1000 metreden sonra dinlenmek için bir gün planlamak yararlıdır.
AMS (Akut Dağ Hastalığı) yatkınlığı olanlara veya yavaş yükselmenin bazen mümkün olamadığı bir dağa çıkanlara (örnek Kilimanjaro) “Astetazolamid“ isimli ilaç önden verilebilir.
Hafif bir idrar söktürücü olan bu ilaç, idrardan bikarbonat atılımını önlemekle birlikte, hızlı soluma gelişimi sağlamaktadır. Bu da kişinin Oksijen alımını ve kan oksijen basıncını düzeltebilmekte, uyumuna yardımcı olmaktadır.
İlaç 2500 metre üzerine çıkılacak günden 24 saat önce alınmalıdır. Bu ilaçla ilgili önerimiz dozajı günde iki kez olmak üzere, toplam 150-250 mg kadar alınması şeklinde. Yan etki olarak; dozaja bağlı uyuşmalar, tad alma bozukluğu, çok sıvı kaybına bağlı gelişen tablolar ortaya çıkabilir. Bu yüzden genelde bu durumdaki hastalarımıza dağa çıkmadan 10-14 gün önce, 2-3 günlüğüne bu ilacı test olarak almalarını ve etkilerini gözlemlemelerini öneriyoruz.
Yüksek olan etkin dozlarda ve önemli yan etkiler görülenlerde daha küçük dozların kullanmasını tavsiye ediyoruz.Genel olarak ilaca karşı allerjisi olan nadir kişilere de profilaktık kortizon tedavisi uyguluyoruz.
Gerektiğinde kullanabilmek için dağcının çantasında Asetazolamid’i bulundurması konusu tartışmalıdır
Amerikan yönergelerine göre bu gerekli ancak Avrupa yönergelerine göre, semptomların bir noktadan sonra zayıf etki yaratması nedeniyle gerekli değil.
Özellikle bu konuda Kilimanjoro turistelerinin çok iyi bilgilendirilmesi şart. Çünkü bu dağ çoklukla hafife alınmaktatdır. Çıkış için gerekli (4200 metre çıkış gerekli ) 10-14 gün yerine dağ turizmi tur organizatörleri 4-5 günlük turlar düzenlemektedirler. Bu durum tura katılan insanların %77’ inin akut dağ hastalığına yakalanmasına, hatta %14 kadarının Akut akciğer ödemi, % 4 kadarının da beyin ödemi olmasına sebep olmaktadır.
Bu bakımdan yükseklere böyle bir çıkış gerçekleştireceklerin bu konuda uzman hekime başvurup profilaksi konusunda gerekli ilaçları temin etmeleri yararlı olacaktır. Tabii bölgede var olan Malaria sorunu nedeniyle Malaria profilaksisi ilaçlarını almaları da önemlidir. Malaria ilaçları merkezi sinir sistemine yan etkiler yapabileceğinden ve de dağ hastalığındaki merkezi sinir sistemi semptomları ile karışabileceğinden dolayı, bu ilaçların önceden test edilmesinin yararını buradan vurgulayalım.
Burada şunu da hatırlatmakta yarar var. Trekking yapmadan da gidilen ve yükseklerde bulunan uçuş ve tren destinasyonları da turistlerin dağ hastalığı ile tanışmasına sebep olabilir. Örneğin La Paz (4085 m) uçuşlarında yolcuların % 80’inde, Cusco’da (3400 m) yolcuların % 50’ sinde dağ hastalığı benzeri şikayetler olabilmektedir.
Özellikle yüksek noktalara direk uçuşlarda birkaç günlük aklimatizasyonun önemini vurgulanmak isteriz. Beyin ödemi ve akciğer ödemi olasılığı karşısında, özellikle tıbbi bakımdan gelişkin olmayan bölgelere gidenlerin acil durumda gerekecek olan bazı ödem giderici Deksemtazon, Nifedipin gibi ilaçları rezerv olarak bulundurmaları çok önemlidir.
Dağ hastalığının üç formu ve yapılması gerekenler
Hafif form:Baş ağrısı, iştahsızlık, mide bulantısı, uyku sorunu. Yapılması gereken;yükselmeyi kesmek, bir dinlenme günü belirlemek.Durumda bir düzelme olmazsa 500-1000 metre kadar aşağılara inmek. Daha sonra ise mide bulantısı ve baş ağrısı ilacı almak gerekecek.
Ağır form: Kusma, uykusuzluk, hafif denge sorunu. Yapılması gereken; çok çabuk inişe geçmek ve şikayetler düzelinceye kadar inişe devam etmek. Gerekirse hastayı tıbbi merkeze sevk etmek ve kortizon vermek.
Yükseklik beyin ödemi:Çok ağır baş ağrısı, çok ağır denge sorunu. Bilinç kaybından komaya kadar giden bir tablo çıkabilir ortaya. Yapılması gereken hemen hastayı dağdan indirip tıbbi bir merkeze sevk etmektir. Oksijen verme, yüksek basınçlı terapi odasına alınma ve kortizon önemlidir.
Yükseklik Akciğer Ödemi
Erken Faz:İlerleyici efor kapasitesi azalması, artan nefes darlığı
Geç Faz:Dinlenimde aşırı nefes darlığı, nefes alım sıklığında artış, morarma, kuru öksürük, ağızdan köpüklü-kanlı sıvı gelmesi.
Her iki fazda yapılması gerekenler; hastanın acil olarak tıbbi bir merkeze sevki, oksijen vermek, hiperbarık terapi, Nifedipin Tadafil gibi ödem giderici ilaçlar vermek.
