Emeklilik sonrası ek gelir mecburiyeti
Şener Arslan
Ekonomi ve Yatırım Uzmanı
İsviçre’de emeklik sistemi üç ayaktan oluşur. Birincisi “AHV” , ikincisi “Pensionskasse”, üçüncüsü ise “3. Säule”’dir. Bu yazımda, Pensionskasse’ye değineceğim. İstek olduğunda, bu sistemleri bir dahaki yazımda özetleyebilirim.
Küresel Kriz… Neden bu duruma düştük?
Hatırlarsınız, 2008/09 döneminde Amerika’da başlayan ve sonrasında tüm dünyayı yerinden oynatan büyük küresel bir kriz yaşadık. Böyle bir kriz, en son 1929’da yaşanmıştı ve ekonomilerin toparlanması uzun yıllar sürmüştü.
Bu seferki krizin zamanını azaltmak için dünya merkez bankaları, bilakis gelişmiş ülkelerin merkez bankaları, faizleri aynı anda düşürmeyi, devlet tahvillerini almayı ve ekonomik krizden kurtarmayı umut ediyorlardı. Fakat dünyada son yılların büyümesine ve ekonomilerin toparlanmasına bakarsak, en kötü toparlanmayı yaşamaktayız diyebilirim. Günümüzde dünya genelinde pek de büyüme göremiyoruz. Devletler ve şirketler, büyümeyi tekrar geri getirmek için gereken önlemleri ne yazık ki alamıyorlar.
Bu gelişmeyi önlemek ve büyümeyi daha da canlandırmak için, merkez bankaları parasal gelişme yapıp, Avrupa, İsviçre ve Japonya olarak, merkez banka faizlerini “eksi” ye aldılar. Maalesef bu karar ekonomileri canlandıramadı.
Eksi faiz bankaların para kazanmasını zorlaştırdığı için bankalar pek kredi veremiyorlar. Sağlam bir finans ve güçlü bankalar olmazsa eğer kredi veren olmayacak. Şirketler bu durumda büyümek ve yeni projelere yatırım yapmak için para bulamayacaklar. Bu bir nevi büyümenin azaldığını ve merkez bankalarının anlayışında bir değişiklik olması gerektiğini gösteriyor.
Emekli Sandığı Nasıl Çalışır?
Peki, bahsettiğimiz bu konuların emeklik sandığıyla ne ilgisi var?
Emekli sandığınız (Pensionskasse) ilk olarak aylık ödediğiniz parayı yatırır ve size yıllık belirli oranda faiz verir. Bu faizler çoğalır ve emekli olduğunuz zamandan sonra, yıllık belirli bir yüzdelikle, aylık olarak bu para bir nevi size geri verilir.
Bir örnek verirsek;
Her yıl, aldığınız maaşa ve yatırdığınız paraya göre, herhangi bir emeklik sandığınızda bir miktar paranız birikir. Çalıştınız şirket bu sandığı yönetmesi için bir başka şirket seçer ya da kendisi yönetir. Her yıl bu para, sizin ve şirketinizin aylık olarak yatırmış olduğu paralar ve sandığın elde ettiği gelirler ile birlikte çoğalır. Yani hem ödediğiniz hem de aldığınız faiz bu parayı çoğaltır. Emekliğinize vardığınızda, 100 bin Frank toparlamış olsanız ve “Umwandlungssatz” dediğimiz yıllık aldığınız paraya bakarsak, hayatınızın sonuna kadar % 6.8 oranında faiz alırsanız, yıllık olarak 6’800 Frank almış olursunuz.
Günümüzde İsviçre’de ve gelişmiş ülkelerde yaşlılık oranı artarken yaşam süremiz de uzuyor. Bu durumda Emeklilik sandıklarının hem daha fazla para ödemeleri hem de bu parayı daha uzun süre ödemeleri gerekiyor. Böyle bir durumda, sandığın durumunun iyi olması için, aktif çalışandan ve borsadan bu paranın kazanılması gerekiyor.
Merkez bankaları faizleri düşürdüğünden dolayı, devlet tahvilleri ve çoğu bilinen ve güçlü şirketlerin tahvilleri ya eksi faiz öderler (İsviçre ve Almanya gibi) ya da çok düşük faiz öderler (Amerika gibi).
Çoğu sandıkların devletin verdiği yatırım ölçütüne uymaları gerekiyor. Aksi takdirde devlet bu sandıkları cezalandırır veya lisanslarını geri alır. Son araştırmalara bakarsak, bugünkü yatırımlar genellikle şu şekilde görünüyor;
– % 33 Tahviller (çoğu negatif faiz ödemekte)
– % 30 Hisse senetleri
– % 22 Gayrimenkuller
– Gerisi nakit ve başka yatırımlara yatırılmış
Dikkat ederseniz, yukarıda devlet tahvillerinin negatif olduğundan bahsetmiştim. Yani bu tür tahvillere para yatırırsanız, geriye daha az para alırsınız. Böyle bir durum yatırım tarihinde henüz görülmemiştir. Bu etki sandıklarda çalışan ve sorumluları tamamen zor durumda bırakmaktadır. Ortalama olarak, “Pensionskasse” de olan paramız, % 25 eksi faiz ödeyen tahvillere yatırılmış durumda. Öbür yatırımlar, yani geri kalan % 75 hisse senedi, gayrimenkul ve ek yatırımlar hem bu eksiyi kapatmak mecburiyetinde kalacak, hem de ekstra gelirler elde etmesi gerekecek. Ve açıkçası, borsanın son yıl getirisine bakarsanız, fazla olumlu olmadığını göreceksiniz. Pensionskasse’nin en fazla yapabileceği, şu an çalışanlara az faiz ödeyip, ekstra parayı emekli olmuş insanlara vermek… Yani, yukarıda verdiğim örnekte, bu 100 bin Frank’a ulaşmak için, sandığınızdaki paraya sizin ve şirketinizin yüksek bir para yatırması, sandığın yıllık gelirinin yüksek olması lazım. Ki, size iyi bir faiz oranı ödesin ve bu para çoğalsın.
Her ne kadar İsviçre’nin emeklik sistemi güçlü olsa da, bu konuyu takip edip emekliliğiniz için para toplamaya bakın. Bu vesile ile ilk olarak kendinize bir portföy kurup yatırmaya başlayın. Portföyünüze küçük yatırımlarla başlayıp gittikçe bu portföyü büyütün. Bu şeklide, emekli olduğunuz an, hem yatırım tecrübesi kazanmış olursunuz hem de ek olarak kendinize bir gelir kaynağı yaratmış olursunuz.
