Kanton Bern ve jeopolitik yapısı
Haşim Sancar
Yeşiller Partisi Bern Kanton Milletvekili
Bern Kantonu, 5959 km2’lik yüzölçümü ile Graubünden Kantonu’ndan (7105 km2) sonraki en büyük kanton olma özelliğini taşıyor. Nüfus olarak da, 1 milyon nüfusu ile Zürich’ten (1,5 milyon) sonra, İsviçre’nin en çok nüfusuna sahip olan ikinci büyük kantonu. Diğer birkaç kantonun yanında Bern Kantonu da, Almanca ve Fransızca olmak üzere çift dilli (bi-langue) bir kantondur.
1970‘li yıllarda, öğrencilik dönemimde Türkiye’de günlük bir gazetede İsviçre’de bir köyün bağımsızlığını ilan ettiğini okumuş, „merkezi ademiyetçi“ düşüncemizle bu duruma biraz şaşırmıştım. Nasıl olur da bir köy bağımsızlığını ilan edebiliyor ve devlet de buna seyirci kalıyordu? Bizde olsa o köy haritadan silinir, bağımsızlığı tatmasına izin verilmez. Haber tam nere ile ilgiliydi bilemiyorum ancak, bildiğim kadarı ile bu yıllarda Bern Kantonu dışında başka kantonlarda bu denli tartışmalı kopuşların olmayışıydı.
Jura Kantonu – Bir kopuş mücadelesi
Jura bölgesi yıllar süren mücadelesi ile, 165 yıl sonra, 24 Eylül 1978’de yapılan bir halk oylaması sonucunda Bern Kantonu’ndan ayrılıp İsviçre’nin en genç Kanton olma özelliğini kazandı. Öyle ki, bu mücadeleli dönemde, Jura bölgesine Bern plakalı arabalarla gitmek her babayiğidin kârı değildi. Demiryollarına, çeşmelere bombalı suikastların yapıldığı dönemlerdi bu dönemler.
Jura, Fransızca konuşulan bir kantondur. Ayrılıktan yana olanlara halen Fransızca’dan gelen „Separatisten“ (Ayrılıkçılar) terimi kullanılır. Seçim sonuçlarını Jura’nın Bern Kantonu’da kalmasından yana etkilemek isteyen Bern Kanton Hükümeti’nin oylama sırasında „kara bir kasa“ kullanması daha sonra başına iş açacaktır. Federal Parlamento binası daha önceden yapıldığı için girişte duvarla tavanın birleştiği köşelerde betondan tüm kantonların flamaları yapıştırılış bulunmaktadır. Jura Kanton flaması ise fark edilebileceği gibi, daha sonradan yer kalmadığı için „yabancı bir parça gibi“ bir yerlere sıkıştırılmaya çalışılmıştır.
Bern’den kopuşlar devam ediyor
Jura’nın Bern Kantonu’dan kopmasından sonra, kendisinin de ayrılmak istediğini vurgulayan 70 nüfuslu Vellerat Belediyesi, kendisinin Bern Kantonu tarafından işgal edildiğini savunup, kendini „İsviçre Bağımsız Belediyesi“ ilan eder. Kanton sınırları Anayasa’da belirtildiği için, 1996 yılında bu belediyenin Bern Kantonu’dan ayrılabilmesi ve Jura Kantonu ile birleşebilmesi için, İsviçre genelinde halk oylamasına gidilir. Bu tür ayrılmalarda, genel halk oylaması zorunluluğu daha sonra Anayasa’dan çıkarılır. Yüzde 91,7 oranında kabul oyu verenler neden olarak, „kendi kaderini tayin hakkı“ doğrultusunda oy kullandıklarını söyleyeceklerdir.
Bern Kantonu’ndan kopmalar sona ermedi. Kanton’da halen Fransızca konuşan bir kesim bulunuyor. Bu kesime Bern-Jura deniliyor (Jura Kantonu ile karıştırılmamalı). Fransızca konuşan Moutier şehri yıllardır ayrılma mücadelesi veriyor. 18 Haziran 2017’de, Moutier Belediye’sinde halk oylamasına gidilecek. Eğer çoğunluk ayrılmaya evet derse, şehrin çevresindeki 4 belediyede halk oylamaları yapılacak. Herhangi bir hile yapılmasın diye seçimleri Federal Devlet gözlemleyecek. Sonuç Bern Kanton’da kalma yönünde çıkarsa, belki sonsuza dek değil ama, önümüzdeki 20-30 yıl için ayrılma tartışmaları rafa kaldırılmış olacak.
Bern Kantonu’nun bir de diğer Kanton sınırları içerisinde bulunan ve Bern Kantonu ile sınırı olmayan ada belediyeleri (Exlave) bulunuyor. Bunlardan biri de Fribourg Kantonu toprakları içerisinde bulunan 48 nüfuslu Clavaleyres. Bu Belediye Fribourg Kantonu’da bulunan Murten Belediyesi ile birleşip Fribourg Kantonu’na geçecek. Yapılan bir kamuoyu araştırmasına göre halkın (48 kişi) yüzde 100’ü bunu istiyor. Daha çok pratik nedenlerden dolayı, çünkü gençler buradan göç ediyor. Bu Belediye’ye görevli bulmak zor vs.
Bern Kantonu’nun daha önceleri 400 belediyesi bulunuyordu. Küçük belediyelerin birleşmesi için yapılan bazı politik girişimler sonucunda, bugün bu sayı 352’ye indi. İlerleyen zamanda bu sayının 300’e indirilmesi için çalışmalar sürdürülüyor.
Kanton yönetiminin politik yapısı
Kanton Bern geniş ve dağlık bir bölge olma özelliği taşıyor. Kayak merkezleri, gölleri ve doğal güzelliği ile turizm açısından önemli bir yer burası. Bern şehri gibi tarihsel (Unesco koruması altında), eğitimsel (Üniversite ve yüksekokul), sağlıksal (Üniversite hastanesi) ve politik (Federal Parlamento) özelliklerdeki şehirleri saymazsak, Kanton Bern daha çok kırsal özelliklerdeki çiftliklerin ve köylülüğün yoğun olduğu bir yerdir.
Kanton olarak Bern
Bern Kantonu aynı sağ partilerin güçlü olduğu bir bölgedir. Kanton Parlamentosu’ndaki 160 sandalyeden, Yeşiller 16, SP 33 sandalyeye sahipken, SVP 49 sandalyeye sahiptir. Orta partiler, sosyal ve ekonomik konularda maalesef genellikle sağ partilerle birlikte hareket etmektedirler.
7 sandalyeli Kantonal Hükümet’te (yürütme organı) son 10 yıl SP 3, Yeşiller ise 1 sandalye ile çoğunluğu oluşturuyordu. Parlamento’da (yasama organı) sağın güçlü olmasından dolayı, Hükümet istediği gibi davranamayıp, sağın dayattığı politikaları uygulamak zorunda kalıyordu. SP’den iki bakanın bu yıl ayrılması ile yapılan seçimlerde bir sandalye SVP’ye geçti. Böylece Hükümet’in salt çoğunluğunu sağ partiler aldı. SVP, Zürich kanadı gibi olmasa da, sonuçta kendi politikasını Bern’de de yürütüyor. Kanton Parlamentosu’nda oldukça fazla çiftçi kökenli milletvekili bulunmaktadır.
Bern Kantonu, gerek yasama gerekse de yürütme organında, Fransızca konuşulan bölge için birer kontenjan ayırmıştır. 7 kişilik Hükümet sandalyesinden en az biri de Fransızca konuşulan Bern-Jura için ayrılmıştır. Bern-Jura’dan seçilen parlamenterlerin yöresel konularda ayrıcalıkları bulunuyor.
Bern-Jura’sı için gelen konularda, sadece oradan seçilen parlamenterler ayağa kalkarak özel bir oylama yaparlar. Parlamento’daki tartışmalarda herkes kendi dilini, yani ya Fransızca ya da Almanca (daha doğrusu Bern Almancası) konuşur ve tüm konular için simultane çeviri yapılır (göçmenler için değil). Zaman zaman Bern Almancası yerine, yüksek Almanca konuşulması için yapılan yasa önerileri, hep çoğunluğun reddi ile karşılaşmıştır.
Biel (Bienne)
İsviçre’nin en büyük on şehrinden bir olan ve yine çift dilli (Almanca ve Fransızca) olan Biel (Bienne), geçmişte saat endüstrisiyle güçlü bir şehirdi. Biel, daha sonraki yıllarda, özellikle de 1970 ekonomi krizinden sonra saat endüstrisindeki rolünde zayıflar. Geçmişteki endüstri alanından gelen etkiden ve biraz da bakımsız evlerin yoğunluğu ile kiraların düşük olmasından dolayı, göçmen sayısının yoğun olduğu (yüzde 25 civarında) bir şehir olan Biel, işsizliğin (yüzde 6) ve sosyal yardım alanların oranının (yüzde 11 civarında) İsviçre ortalamasının (yüzde 3 civarında) çok üstünde olan bir şehirdir. Buradaki Hükümet ve Parlamento yönetiminin çoğunluğu sol ve yeşillerden oluşur.
Bern şehri
Bern şehri ise İsviçre’nin en yeşil ve sol özelliklerdeki şehridir. Hem Hükümet’te, hem de Parlamento’da sol ve yeşiller çoğunluktadır. Federal Parlamento’ya ve Hükümet’e ev sahipliği yapan Bern, bundan dolayı da polit-şehir olarak tanımlanmaktadır. 145 bin nüfuslu şehrin iş alanı nüfusundan daha fazladır. Bürokrasi ağırlıklı bir şehirdir Bern. Turkuaz renkli Aare nehrinin şehrin ortasından geçmesi, köprülerinden, yazın ortasında bile bir gelinlik giymiş gibi Alplerin görünmesi, sosyal, dayanışmacı ve ekolojik politikasının yanında, başka bir güzellik de katar Bern’e. Bern şehrinde, İsviçre’deki göçmenler ve sosyal konularla ilgili oylamalarda hep en olumlu sonuçlar çıkarmıştır. Bunda elbette ki yıllardır sürdürdüğümüz özverili çalışmaların da etkisinin olduğu düşüncesindeyim. Sağ partilerin 1992’ye kadar Parlamento ve Hükümet’te çoğunlukta olduğunu göz önünde tutarsak, kısa sürede uzun bir yol kat ettiğimizi düşünüyorum.
