Demir eksikliği anemisi ve beslenme
Berna Çoban
Diyetisyen
diyetisyenbernacoban@gmail.com
Demir, vücudumuz için oldukça önemli olan hemoglobin ve miyoglobinin yapımında görevli bir mineraldir. Hemoglobinin temel görevi oksijen taşımaktır. Demir aynı zamanda birçok proteinin ve enzimin yapısında bulunur.
Demir eksikliği çocukluk ve ergenlik çağında, doğurganlık çağındaki kadınlarda ortaya çıkar. Kan kaybı, demir içeriği düşük bir beslenme, büyüme çağında bebek çocukların demire daha fazla ihtiyaç duyması, kadınların ağır mensturasyon dönemleri, demir emiliminin bozulduğu sağlık problemleri (çölyak, ülser gibi sindirim sisteminde bozukluklar, ishal, enfeksiyonlar), düşük gelir düzeyi nedeniyle besin yetersizliği ve vegan beslenme modelleri demir eksikliğine neden olabilir.
Besinlerle gelen demirin fazlası, vücutta depolanabilir. Ancak yeterli demir alınmazsa bu depo tükenir ve demir eksikliğinde yeterli oksijen taşınamaz. Böylece enerji üretimi için oksijen gereksinimi artar. Kişi kendini daima yorgun, güçsüz ve uykulu hisseder. Vücudun bağışıklık sisteminin zayıflaması, kalp çarpıntısı, tırnak ve dişeti problemleri, konsantrasyon güçlüğü, pika gibi belirtiler ortaya çıkar.
Demir eksikliği tedavisinde genellikle demirden zengin bir diyet ve demir takviyeleri verilir. Demir, besinlerde hem demir ve nonhem demir olarak bulunur. C vitamini kaynakları nonhem demirin emilimini arttırır. Ayrıca öğünlerde hem demirin bulunması da nonhem demirin emilimini arttırır.
Çiğ ıspanak ve çikolatadaki oksalik asit, buğday kepeği ve baklagillerdeki fitik asit çaylarda bulunan tanninler, kahvede bulunan polifenoller ve kalsiyum takviyeleri demir emilimini azaltan etkenlerdir.
Hem demir, hayvansal kaynaklı gıdalarda bulunur ve nonhem demirden daha fazla emilir. Karaciğer, kırmızı et, istiridye, tavuk, hindi, balık, yumurta iyi birer hem demir kaynağıdır.
Nonhem demir kaynakları ise kuru kayısı, kuru üzüm, kuru erik gibi kuru meyveler, tam tahıllar, baklagiller, fındık badem gibi kuruyemişler, ıspanak, brokoli, lahana, kuşkonmaz gibi yeşil yapraklı sebzelerdir.
Günlük önerilen alım miktarı
- Kadınlar için 18 mg
- Erkekler için 10 mg
- Gebelik dönemi için 27 mg
- Çocuklar için 10 mg
Demir eksikliği anemisini önlemek ve tedavi etmek için öncelikle demirden zengin besin kaynaklarının tüketilmesi gerekir. Gerekirse gebelik gibi özel durumlarda takviye alınmalıdır. Hem olmayan demir kaynakları yani kurubaklagiller, kuruyemişler ve tahıllar C vitamini kaynağı bir besin (turunçgiller, kivi, biber, yeşillikler) ile beraber tüketilmelidir.
Çay ve kahve, içeriğindeki bileşikler nedeniyle demirin vücutta emilimini engelledikleri için bu içecekler yemeklerden 1saat önce veya sonra tercih edilmelidir. Çayın tüketim miktarına dikkat edilmesi ve limon ilavesiyle tüketilmesi önemlidir.