Borderline kişilik bozukluğu

Mehmet Meral

lic. phil. Psychologe FSP

Systemischer Therapeut

mehmetmeral@gmx.ch

Kişilik bozuklukları Psikiyatride önemli bir yer teşkil eder. Halk arasında genellikle kişilik bozuklukları ruhsal rahatsızlıklarla karıştırılır.

Mesela bir kişinin insanlararası ilişkilerde iletişim sorunları yaşaması ya da çatışma odaklı gerginliklerinin olması onun ruhsal bir hastalığı olduğu anlamına gelmez. Bazı durumlarda bunun sebebi olarak, ruhsal bozukluklardan ziyade kişilik bozukluğu olduğunu görürüz. Kişilik bozuklukları; uzun dönemli, şiddetli ve dirençli davranış ve düşünce kalıplarıyla karakterize olmuş zihinsel bozukluklar olarak da tarif edebiliriz.

Bir insanda kişilik nasıl bozulur?

Genellikle bu tür bozuklukların oluşmasında kişinin çocukluğundan itibaren en yakınlarının onunla kurdukları iletişimdeki yanlışlıklar ve geçmişlerinde yaşadıkları olumsuzluklar büyük rol oynamaktadır. Nedir bu olaylar diye sorarsak, mesela küçük yaşta en yakınları tarafından aşırı “pohpohlanma”, beklenmedik ayrılıklar ya da koparılmalar, sürekli aşağılanma ve onore edilmeme, şiddete maruz kalma, ilişkinin sağlıklı yaşanmaması veya kurulamaması gibi durumlardır. Bu erken yaşta yaşanılan olumsuzluklar kişinin duygu durumuna ve ruh yapısına göre bir takım kişilik bozukluklarına sebep olabilir. Bazı durumlarda bu bozukluğun kökeninde kalıtsal veya çevresel etkenler olabileceği gibi, hem kalıtsal hem de çevresel faktörler de rol oyanayabilir. Çoğunlukla kişilik bozukluğu olanların çocukluk döneminde duygusal problemleri olmuştur. Kişilik bozukluklarının tanımlanması ve kategori edilmesi kendi içinde zorlukları barındırmaktadır. Bazı belirtiler iç içe geçmiştir ve bunları ayrıştırmak için ya da doğru teşhisi koymak için bir uzman fikri gerekmektedir.

Literatürde en çok bahsedilen bazı kişilik bozukluklarını şöyle sıralayabiliriz; narsistik kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu, histrionik kişilik bozukluğu, borderline (sınırda) kişilik bozukluğu, paranoid kişilik bozukluğu.

Bu yazımda bu kişilik bozukluklarından biri olan borderline kişilik bozukluğunu anlatacağım.

Borderline Kişilik Bozukluğu nasıl ortaya çıkar?

Türkçe “sınırda kişilik bozukluğu”olarak tasvir edilen ve genellikle de ergenlik çağına girildikten sonra, ilk belirtilerini 18 yaşından önceki 3 yıl içerisinde gösteren bu bozukluğun kökeninde; çocuklukta yaşanmış sağlıksız ebeveyn-çocuk ilişkisi yatar. Mesela sürekli aşağılanma veya şiddetin bir model olarak benimsenmesi, ya da yakın akrabalar veya insanlar tarafından uğranılan cinsel taciz sonucunda ileri ki yıllarda farklı kişilik yapılanmalari ortay çıkar.

Daha çok kadınlarda rastlanılan sınırda kişilik bozukluğunun temelinde geçmişteki ilişkilerde yaşanılan travmalar ve derin hayal kırıklıkları yatmaktadır. Özellikle de evliliklerde ilişkinin hemen başından itibaren aşırı tepkisel davranışların altında güven ihtiyacının duyulmasının hissetirilmesi ve terk edilme korkuları ve terk edilmemek için yapılan manevralar, bu dönemde daha çok tartışmalara ve gerginliklere sebep olur.

Bu tür kişilerde saldırganlık iki temel dürtüde kendini gösterir: cinsel ilişkilerin rastgele ve sıklıkla yaşanması ve bendesel olarak kendine karşı agresif davranışların sergilenmesi… Bileklerini çizerek ya da keserek kanın akmasını görme ya da kendini “canlı hissetmeme” amaçlı kendine zarar verme eğilimleri gibi örnekleri verebiliriz.

Toplumun % 2’sinde rastlanılan bu bozukluğunun % 75’i kadınlarda % 25’i ise erkeklerde görülür. Tanının konulabilmesi için kişinin en az 18 yaşında olması gerekmektedir. Tanıya dair bulguların da en az son 3 yılı kapsaması gerekmektedir. Borderline kişilik bozukluğunda kendine zarar verme eğilimine çok sıklıkla rastlanır. Bu bazen manipülatif intihar girişimi, bazen tehdit boyutunda intihar söylemi olarak, kendine zarar verme gibi davranışlarına depresyon, işlevsellikte bozulma, duygulanımda dalgalanma, dürtü denetiminde zorlanma, boşluk duyguları ve kaygı eşlik eder.

Borderline’de kişi iyi ve kötünün ayrımını yapmada zorlanır, sevgi ve nefreti birarada yaşar, öfke duyguları bir yandan kabarırken öte yandan suçluluk duygusuyla boğuşur, ilişkilerde insanları çok çabuk yüceltme ve değersizleştirme tutumunu gösterir. İlişkilerde her şeyi sınırda yaşar. Kimlik karmaşası, duygularını ve dürtülerini denetlemede zorlanma, boşluk duygusu, özel ilişkilerinde aldatılma ve terk edilme kaygıları, güvenip-güvenmeme arasında gidip gelme, karşı tarafın ilgisini çekmek için manipülatif davranışlar, intihar girişimleri, göz korkutmalar, zaman zaman gerçeklik algısını kaybetme gibi özellikleri gösteren bir kişilik yapılanması görürüz. Sevgi ve hayranlık beslediği bir kişiyi onun en küçük hatasında silebilen bir davranış sergilerler.

Kişilerarası ilişkilerde güven duygusu ihtiyacı ile güvensizlik arasında gel-gitler yaşarlar.  Çocuk yaşlardaki ilişki, özellikle anne-kız ilişkisinde, ebeveynlerin ihmali, red duygularının sıklıkla yaşanılması, güven duyduğu insanlardan şiddet veya taciz şeklindeki yaklaşımlardan dolayı temel güven duygusunun kaybolması, bundan dolayıda ilerideki tüm ilişkilerden benzer sarsıcı deneyimler beklentisiyle bir türlü sağlıklı güvenilir ilişkiler kuramazlar. Terapistlerinde tedavide en zorlandıkları ve üstesinden gelmede çok çaba sarfettikleri kısmı iyi bir terapik ilişkinin kurulması üzerinedir.

Tedaviler nasıl yapılmaktadır?

Genellikle temel tedavi yöntemi uzun yıllar alabilecek psikoterapidir. Depresif dönemlerde, libidal enerjinin çöktüğü anlarda, stres dönemlerinde insanlarla gerilimin üst düzeyde yaşanıldığı durumlarda, kendisi hakkında konuştukları hakkında düşünce takıntıları ve paranoid düşünceler veya benlik algısının kaybı şeklinde yaşanılan disosiatif belirtilerde ilaçlı tedavilerde destekleyici olmaktadır.

Borderline kişilik bozukluğundan dolayı mağdur olanların azı psikiyatrik destek almaktadırlar. Çoğu yaşamın bir çok alanlarında insan ilişkilerinde devam eden zorlukluklarla mücadele etmektedirler. Bu insanlar sorunlarının sebebinin farkında değildirler, kendi davranışları ve düşünceleri yüzünden başkalarını suçlarlayarak sorunların çözülmesini de ertelemektedirler.

Terapide temel yol güven duyulan bir ilişki kurabilmektir. Tedavi bazen kesintiye uğrayabilir, bazen uzun sürebilir ya da çıkmazlara da girebilir. Borderline kişilik bozukluğunun tedavisi mümkündür ve burada önemli olan ayağı tedaviyi bu kişinin aksatmadan sabırla sonuçlandırmasıdır.