Bilişim ansiklopedisi vikipedi…Nasıl oluşur?

Buna verilecek en çarpıcı örnek “Online Ansiklopedi” olarak bilinen Wikipedia ya da Türkçesi ile Vikipedi. 250 dilde maddenin girildiği Vikipedi herkesin katkıda bulunabildiği devasa bir ansiklopedi özelliği taşıyor.

Şenol Eren Vikipedi’de madde yazma ve bilgi yükleme konusunda uzun zamandır aktif. Vikipedi yazarlığı ile ilgili olarak merak ettiklerimizi sizin için Şenol Eren’e sorduk.

Nasıl başvurulur Vikipedi’ye? Prosedür ve işleyiş nedir?

Son derece basit, mail adresinizi verip, bir rumuz seçip başlarsınız. Başlangıçta bir süre yaptığınız katkılar devriyelerin kontrolüne tabii olur. Yani siz yazar yazmaz, yazdıklarınız anonim kullanıcılar için görünür hale gelmez. Eğer bir vandal olmadığınız anlaşılırsa bir hizmetli tarafından beyaz sayfaya alınırsınız. Artık katkılarınız kontrol edilmez.

Vikipedi’ye madde nasıl yazılır?

Vikipedi’nin ana sayfasında bir yardım bölümü vardır. Orda “Sayfa nasıl yazılır” diye bir başlık ve görüntülü şekilde anlatım kılavuzu mevcut. Vikipedi’nin son derece basit, kendine has bir yazım dili var. Mesela “==”ler arasına alınan bir kelime hemen bir altbaşlık haline geliyor gibi. Bu tür şeyleri zaten biraz çaba gösteren herkes kolayca öğrenebilir. Zamanla, yazdıkça daha fazla detaya girip “Biçem Kılavuzu” nu da hatmediyorsunuz zaten. Yine öğrenmek isteyenler “Deneme Tahtası”nı da kullanabilirler. Hatalı birşey  yaparsanız, başka biri gelip düzeltiyor, onun nasıl yaptığına bakarak öğreniyorsunuz. Madde yazımının nasıl olduğunu öğrenebilecek sayısız olanak oluyor aslında.

Bir de bazı kimselerden şöyle şeyler duyuyorum: “Ben ne yazayım ki, ben sadece okuyorum, başkalarına öğretecek kadar şey bilsem daha ne, oraya yazmak için bilmek gerek.” Yani sanılıyor ki, Vikipedi yazarı olmak için entelektüel olmak, kitapları falan yalayıp yutmuş olmak gerekiyor. Halbuki bilseler ki Vikipedi’nin 13 yasında yazarı bile var şaşıracaklar. Vikipedi’ye katkı yapmak için derin birikiminizin olması gerekmiyor. Basit kategori eklemelerinden, düzeltmelere, bilgi kutusu düzenlemekten şablon eklemelerine kadar yapılacak o kadar çok şey var ki inanılmaz. Bu yük ancak yüzlerce kişinin kolektif emeği ile gerçekleştirilebilecek bir iş. Birikimden çok emek gerekiyor.

Başlık nasıl oluşturuluyor?

Madde yazmak aynı zamanda bir başlık oluşturmak da demek zaten. Tabii eğer yeni bir madde yazıyorsanız. Türkçe Vikipedi’de hala oluşturulmayı bekleyen binlerce madde var. Diyelim ki bir konu arıyorsunuz. Türkçe Vikipedi’de yok, zaten siz arama yaparken bu madde yok, ilk başlatan siz olun şeklinde kırmızı linkler gelip durur. Basın üstüne ve yazmaya başlayın. Zamanla ustalaşırsınız.

Peki bir başlığın açılıp açılmamasına kim karar veriyor?

Bir maddenin kayda değer olup olmadığına dair belli kriterler var elbette. En çok yaşanan olaylardan birisi insanların kendilerini ansiklopedik bulup, kendi maddelerini açmaları. İlkokulda sınıf başkanı olduğunu bile yazan var yani. Vandalların dışında böyle durumlar da çok oluyor. Yeni açılan maddeleri Vikipedistler sürekli tarıyorlar ve kayda değer olmadıkları açık olanları hızlı silinmesi için işaretliyorlar, eğer emin olamadılarsa o maddeyi SAS’a (Silinmeye Aday Sayfalara) çıkarıyorlar. Orda tartışılıyor. Kayda değerlik yönergesinde kişiler, filmler, kitaplar vb. bir çok madde için kriterler belirlenmiş durumda.

Vikipedi politika ve yönergeleriniz nelerdir?

Yüzlerce kişinin çalışmalarının bir standartta olmasını sağlayabilmek ve bu katkıları sürekli güncel tutabilmek, aynı zamanda bir ansiklopedi yazma anlayışının oluşmasını sağlamak için zamanla bir dizi politika oluşturulmuş. Bunlar temel olarak iki gruba ayrılır;

Birincisi, maddelere ilişkin ilkeler, ikincisi ise topluluk ilkeleri. Topluluk ilkeleri oylama sistemi, nezaket ilkesi, anlaşmazlıkların giderilmesi gibi konularda oluşturulmuş politikaları kapsıyor.

Maddelere ilişkin ilkelerden ise üçü çok temeldir. Bunlar “Tarafsız bakış açısı”, “Doğrulanabilirlik” ve “Özgün çalışmalara yer vermek” tir. Tarafsız bakış açısının adı üstünde. Bir konuda iki farklı anlayış varsa, Vikipedi ikisini de verir. Bu konuda “bu kaynak böyle der, şu kaynak böyle der” diye açıklama yapar. Ve aynı zamanda bunu kaynakları ile göstererek “doğrular”. Vikipedi özgün tezler üretenlerin tezlerini sergileyebildikleri bir platform değildir, özgün tezleri olanlar, bu tezleri kayda değer hale gelene kadar Vikipedi’ye girmek için beklemeliler. Vikipedi ne milli ansiklopediniz ne özgür bir kürsü ne de bir kaynak depolama yeridir. Kısacası Vikipedi sadece bir ansiklopedidir: Bilgiyi derler, tanımlar ve sunar, bundan öte birşey değildir.

Yüklenen bilginin doğruluğu nasıl konrol ediliyor?

Böyle bir kontrol mekanizması yok, Vikipedi’nin temelindeki özgür ansiklopedi fikri bir uzman kontrolünü reddediyor zaten. Daha önce dediğim gibi devriyeler sadece vandalizmi kontrol ediyorlar, bilginin doğru mu yanlış mı olduğuna bakmıyorlar. Yani birtakım bilirkişiler ya da otoriteler bir bilgi doğru mu yanlış mı diye kontrol edecek olsa, bu Ana Britannica gibi bir otorite ansiklopedisi olurdu ve muhtemelen kimse yazmaz, uzmanlar yazar biz de okurduk. Vikipedi uzmanlar denetiminde bir yayın organı değil, herkes yazabilir, değiştirebilir. Birinin yazdığının yanlış olduğunu görürseniz, siz de girip değiştirebilirsiniz. Tabii bu durum bazen çatışmalara neden olur. Birinin yazdığını diğeri değiştirir ve bu arka arkaya sürüp gider. Buna “Değişiklik Savaşları” diyoruz. Bu durumda doğru olan tartışarak sonuca ulaşmaktır. Her maddenin tartışma sayfası vardır, orada tartışabilirsiniz. Ayrıca “Üç geri dönüş kuralı” miz var. Bir kullanıcı 24 saat içinde bir sayfada üçten fazla geri dönüş işlemi yaparsa engellenebilir. Bu durumda bilginin doğruluğu bir otorite tarafından değil, herkes tarafından denetlenmiş oluyor.

Her başlık için kollektif bir çalışma mı ortaya çıkıyor sonra? Ya da birey istediği gibi bilgiyi yükleyip başkasının da bilgi yüklemesini mi bekliyor?

Her ikisi de oluyor. Bazen biri bir satırlık bir madde yazıp gidiyor. Bir yıl sonra birisi gelip bunu bir paragrafa çıkarıyor, sonra biri daha birşeyler ekliyor. Derken birkaç yıl sonra bayağı gelişkin hale geliyor.

Bazen de ortak çalışmalar yapılıyor. Birlikte grup oluşturup tarih, sanat, yerleşim yerleri vb. gibi belli alanlarda çalışanlar oluyor, kendi portallarını kuruyorlar. Benim yürüttüğüm bir proje var mesela. Biz her hafta değişik bir konuda İşbirliği projesi oluşturuyoruz. Bir hafta bir konuda yeni maddeler oluşturuyoruz, sonraki hafta bakım çalışması yapıyoruz, bir sonraki hafta bir seçkin madde üretme işbirliği yapıyoruz, bir sonraki hafta resimler yüklüyoruz vb.

Bir de madalya uygulaması var, biraz açıklar mısınız bunu? Ne kadar madalyanız var ve neye göre madalyalandırılıyorsunuz?

O da işin zevkli kısımlarından biri tabii. Günlerce, haftalarca uğraşıyorsunuz, korkunç bir emek harcıyorsunuz ve bu yüzbinlerce saatlik emekler oluşan devasa yapıda eriyip gidiyor. İşte bu katkılarımızı görülür hale getirebilmek için bazen birbirimize böyle komplimanlar yapıyoruz. Bu Vikipedi topluluğunun kendi arasındaki birşey yani. Ben de yürüttüğüm İşbirliği projesine katılanlara her hafta birer madalya veriyorum mesela. Bir tür teşvik oluyor ve çalışmak daha zevkli oluyor.