Bern Kantonu’nda geçici oturumlular ve sosyal yardım- Geçici yabancı oturumlu F-Ausweis’i

Haşim Sancar

Yeşiller Partisi Bern Kanton Parlamenteri

İsviçre’de iltica müracaatında bulunan kişilere bir karar verilene kadar N-Ausweis’i dediğimiz oturum türü verilir. Daha sonra iltica kararına göre, eğer red kararı verilmemişse kişiye başka bir oturum verilir. Ancak, red kararına karşın, eğer iltica müracaatçısı kişi veya kişilerin geldikleri ülkeler savaş, iç savaş, diktatörlük gibi nedenlerden dolayı güvenilir bir ülke değilse ve kişinin gönderilmesi durumunda yaşamları tehlikeye girecekse, bu tür kişilere geçici oturum olan F-Ausweis’i verilir.

Kişinin statüsü “geçici olarak kabul edilen yabancı” (vorläufig aufgenommene Ausländer) oluyor. Bu oturum türüne ilticacılar arasında “Hümanist F“ de deniliyor. Sağlık nedenlerinden dolayı da bu oturumun verildiğine rastlayabiliyoruz.

Bu arada vurgulamakta yarar var; bu oturum türü, ilticası kabul edilmesine karşın, değişik nedenlerden dolayı politik F olarak da adlandırılan, geçici oturumlu ilticacılarla verilen F-Ausweis’le (vorläufig aufgenommene anerkannte Flüchtlinge) karıştırılmamalı.

Politik F’lilere yapılan sosyal yardım, İsviçreli’lere ve B-Ausweis’lilere yapılan yardım seviyesindedir ve tüm kantonların sosyal yardım bakanlıklarının da üyesi olduğu SKOS (Schweizerische Konferenz für Sozialhilfe), yani “İsviçre Sosyal Yardım Konferansı” tarafından önerilen bütçeye göredir.

Bu yazıda ele alacağım esas konu, “geçici yabancı oturumlu” (vorläufig aufgenommene Ausländer) statüsündeki F-Ausweis’i sahibi kişilerdir.

İlticacılara sosyal yardım

Sosyal yardım (Sozialhilfe), sosyal sigortaların son ağıdır. Kişi veya bir aile kendi geliri ile geçinemiyor veya bir ücretli işte çalışmıyor ve diğer tüm sosyal sigortalardan (işsizlik, malulen emeklilik, işyerinin hastalık sigortası vs.) artık yararlanamıyor ise, devreye belediyelerin sosyal yardımı girmektedir.

Bu yardım (Sozialhilfe) belediyelerin kurumları (Sozialdienst) tarafından belli bir bütçeye göre yapılır.

Sosyal yardım, diğer sosyal sigortalarla karşılattırıldığında, ihtiyacı olan herkese verilmesi gereken ve prime bağlı olmayan bir yardımdır.

İsviçre’de herhangi bir ulusal sosyal yardım yasası bulunmazken, bu konu kantonlar düzeyinde düzenlenmiştir olup her kantonun bir sosyal yardım yasası vardır. Uygulamaya göre yardımı yapan kurum ise, ikamet edilen belediyenin sosyal yardım kurumudur (Sozialdienst).

Bütçelendirme nasıl olur?

İlticasını henüz almamış N-Ausweis’lier ve yukarıda bahsini ettiğimiz hümanist F oturumular için Federal bütçeden kantonlara ilk 7 yıl boyunca belirli bir meblağ aktarılır, ki bunun içinde sosyal yardım da bulunmaktadır.

Kantonlar N-Ausweis’liere her zaman, F-Ausweis’lilere ise ilk 7 yılda SKOS’un öngördüğü meblağın çok altında bir sosyal yardım yaparlar (İlticacılar sosyal yardımı = Asylsozialhilfe).

İlk 7 yıldan sonra, bazı kantonlar „geçici oturumlu yabancı” F-Ausweis’lilere daha yüksek bir sosyal yardımda bulunurlar. Hatta bazı kantonlar bu kişileri  İsviçreli’ler ve B-Ausweis’lilerle eşit tutup, aynı seviyede sosyal yardım yaparlar. Bunlara F+ (yani 7 yılın üzerindekiler) de deniliyor.

Bu kantonlardan biri de şimdiye kadar Bern Kantonu idi. Ancak, Bern Kantonu’nda yeni gelişmeler yaşanmakta ve konuya son olarak hukuk yoluyla açıklık getirilmeye çalışılıyor.

Bern Kantonu sosyal yardımları kısmak istiyor

Daha önceki yazılarımda da belirtmiştim ama yine bir hatırlatmada bulunmakta yarar var;

2018 yılında sağ çoğunluklu Bern Kanton Hükümeti, sosyal yardımın temel ihtiyaçlar için öngördüğü meblağın (bir kişi için 977 frank) kısıtlamasını istemişti. Bu kısıtlama herkese en az %8, bazı kesimlere ise (örneğin F oturumlu yabancılar) %30’a kadar kısıtlamaları öngörmüştü. Bu karar, yine sağ ağırlıklı kanton parlamentosundan geçmişti.

Yeşiller, SP, EVP, kilise Kurumları ve üyesi olduğum sosyal danışmanların meslek kurumu Avenir Social, hep birlikte on bin imza toplayarak konuyu referanduma götürmüştük. 19 Mayıs 2019 tarihindeki halk oylamasında, Bern Kantonu, sosyal yardımın kısıtlamasına %52,6 oranında hayır demişti.

Ancak, korktuğum ama bu kadar da demokratik prensiplere saygısızlık yapmazlar diye düşündüğüm durumla maalesef karşılaştık: Sağ ağırlıklı Bern Kanton Hükümeti, Grün Liberaller’in (GLP) verdikleri bir önergeyi sevinerek hayata geçirmeye girişti ve hümanist F oturumlulara (F+) yapılan yardımı kısma kararı aldı.

Getirdiği kararname değişikliğine karşı çıkmamıza karşın ve halk oylaması ile ret edilen bir konunun, oylamadan bir yıl sonra yine tekrar değiştirmesini demokratik prensiplere bir saygısızlık olduğunu vurgulamamıza karşın, Hükümet kararını sağ ve orta partilerin desteğiyle hayata geçirdi.

Getirdiği kararname değişikliğinde, yapılan şimdiye kadarki 977 Frank olan sosyal yardımı 382 Frank’a düşürmeyi öngörmekteydi. Yeşil, sol parti, kilise çevreleri ve yardım kurumlarının protestosu sonucu, bu meblağı 696 Frank’a yükseltildi. Bu konumda (F+) olan Bern Kantonu’ndaki kişilerin sayısı 2016 verilerine göre 1500 civarındaydı (bu gün biraz daha fazla olabilir).

Karar hukuk yolunda

Bu arada sosyal danışmanların meslek kurumu ve üyesi olduğum Avenir Social, kısıtlamanın mağduru bir aileyi destekleyerek hukuksal yoldan, belediyenin (Bern Şehir Belediyesi) kısıtlama kararına karşı itirazda bulundu. İtiraz mercii olan Regierungsstatthalteramt oldukça geniş bir gerekçe ile Kantonun kararının hukuk kurallarımızın temel prensiplerine aykırı ve hukukta eşit davranmayı çiğnediğini belirterek, itiraza hak verdi.

Karar, yukarıda sözünü ettiğim halk oylamasından da bahsedip, buna karşın halk oylaması ile reddedilen bir konunun (kısmi de olsa) yine hayata geçirilme girişiminin doğru ve mümkün olamayacağını belirtiyor.

Kanton Hükümeti, bu karara rağmen tavrını değiştirmeyip, kararın tek kişiyi bağladığını belirterek, kararın tüm F+ oturumlular için geçerli olamayacağını ifade edip, kararın emsal gösterilerek herkese uygulamasını engelledi.

Kantonun bu tavrı, hukuksal olarak belki doğru olabilir ancak, sonuç itibarı ile ve politik açıdan bakıldığında doğru değil. Çünkü bir yardımı herkese aynı şekilde yapmak gerekir.

Sadece itiraz yapanlara daha iyi bir ekonomik yardım yapılırsa, yeni hukuksal sorunlar doğacaktır. Bu sebeple gerek Bern şehrinde gerekse diğer belediyelerde yine Avenir Social’in de desteği ile oldukça itiraz müracaatları yapıldı.

Kanton Hükümeti’nde konunun sorumlusu SVP’li Bakan P. A. Schnegg, sosyal yardımı ille de bir şekli ile bir yerlerde kısmaya yeminli görünmekte. Kantonun aldığı kararı, belediyeler itiraz hakkı vererek kişilere açıklamak ve uygulamak zorunda. Yukarıda sözünü ettiğimiz itiraz ve karar, Bern şehrine karşı olduğu için Kanton, konunun muhatabı olmasından dolayı Bern şehir yöneticilerden Regierungsstatthalteramt kararına karşı itirazda bulunmasını istedi. Yeşil ve sol ağırlıklı Bern şehir yöneticileri, kararı kabul ettiklerini ver itirazda bulunmayacaklarını belirtince, Kanton yöneticileri açısından istenmeyen bir durum oluştu.

Pusulayı şaşırmış olmalarından kaynaklanıyor olsa ki, Kanton yöneticileri, hukuksal olarak tartışmalı ve sonucunun ne olacağı henüz belli olmayan bir yol seçtiler: Kantonun kendisi, direkt muhatabı olmasa da (ki bu bir sorun),  Regierungsstatthalteramt’ın kararına karşı itiraz kurumu olan Kanton mahkemesine (Verwaltungsgericht) itirazda bulundu.

26 Temmuz 2021 tarihli, Der Bund gazetesinin haberine göre, Kanton Parlamentosu’nda bulunun SVP’nin en sağ kanadında bulunan ve avukat olan P. Freudiger’de, itirazı yapan avukatlık görevini üstlenmiş.  Kanton parlamenteri olan bu kişi aynı zamanda Adalet Komisyonu’nun da başkan yardımcısıdır.

İşin hukuksal yanı ne kadar sorun yaratır henüz belli değil, ancak politik yanı şimdiden kokmaya başladı. Bu kadar karmaşık, politik tartışmalı ve sorunlu bir konuyu, sanki dışarıda hiç avukat yokmuş gibi, parlamenter bir parti arkadaşına verme, politik duyarsızlığın be pişkinliğin bir sonucu olsa gerek.

Konunun hukuksal sonuçların ne zaman alınır bilemiyorum. Oldukça uzun bir süreyi kapsayabilir ve eğer F+ oturumlu insanlar kazanırlarsa, haksız olduğu bir konudan dolayı Bern Kantonu gereksiz yere yıpranmış olacak.

Buna karşın temennim, adaletin yerini bulması ve F+ oturumlulara insanca bir yaşam için, gerekli sosyal yardımın kesintisiz verilme kararının çıkmasıdır.

Bern Kanyonu’nda sosyal yardım yasasının oylanmasından sonra Haber Podium’un Haziran 2019 sayısı için yazdığım son cümleyi anımsadım ve tekrar buraya bırakıyorum: “Bern Kantonu’ndaki sosyal yardım ile ilgili oylama sonuçları bir başarı ile sonuçlandı. Ancak, sosyal yardıma yönelik saldırılar devam edeceğe benziyor.“

Maalesef, bu saldırılar devam edecek. Onun için uyanık kalmak gerekiyor.