ÖZEL DOSYA- İsviçre demokrasisinde vatandaş olmayan göçmenler – Yerelde oy kullanma hakları

Günümüzde İsviçre’deki birçok belediye, %50’nin üzerinde bir göçmen oranına sahip. Bu oran İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana neredeyse düzenli olarak artarken, oy kullanma hakkı olanların oranında da düşüşler görülüyor. Eğer böyle giderse, küçük bir azınlığın büyük bir çoğunluğu yönettiği bir durum ortaya çıkabilir.

Bazı belediyelere göre oy kullanma oranları

Son Federal Meclis seçimlerinde, Kanton Aargau’ya bağlı Spreitenbach belediyesinde, yaklaşık 12 bin kişilik nüfusun yalnızca %10’u oyunu kullandı. Geriye kalan %90’lik kesim ise sessiz kaldı. Bu belediyede yaşayanların %61’i, vatandaş olmadıkları için oy kullanma hakkına sahip değillerdi. Oy kullanma hakkı olan %39’luk kesimin ise yalnızca dörtte üçü sandığa gitti.

Kanton Zürich’e bağlı Opfikon belediyesinde ise durum birazcık daha iyiydi. Burada ikamet eden yaklaşık 21 bin kişinin yalnızca %11,7’si sandığa gitti.

Oy kullananlar azınlığı oluşturuyor

İsviçre’nin birçok belediyesinde oy kullanma hakkına sahip olup da oylarını kullananlar sandıkta azınlığı oluşturuyorlar. Bu durum, Kreuzlingen (TG) ve Schlieren’da da (ZH) pek farklı değil.

Spreitenbach

Nüfus: 11.881

Oy kullananlar: %10

Oy kullanmayanlar: %29

Oy kullanma hakkı olmayanlar: %61

Kreuzlingen

Nüfus: 22.004

Oy kullananlar: %16

Oy kullanmayanlar: %22

Oy kullanma hakkı olmayanlar: %62

Schlieren

Nüfus: 18.736

Oy kullananlar: %14

Oy kullanmayanlar: %31

Oy kullanma hakkı olmayanlar: %55

Bu durum büyük şehirler için de geçerli. Örneğin Cenevre’de ikamet eden 203 bin kişinin yalnızca 86 bininin ulusal seçimlerde oy kullanma hakkı bulunuyor.

Ancak, belediye seviyesinde kullanılan oylarda önemli oranda artışlar görülürken, bu oran %42,2’den %58,8’e yükseliyor. Bunun temel nedeni ise, Cenevre Kantonu’nun, diğer Fransız kantonları olan Waadt, Jura, Neuenburg ve Freiburg’da olduğu gibi, göçmenlere yerel düzeyde oy kullanma hakkı tanıyor olması.

Graubünden Kantonu’ndaki 24 belediye ile Appenzell-Ausserrhoden’deki dört belediyede de göçmenler yerelde oy kullanabiliyorlar.

Arosa ve Scuol örneği

Arosa ve Scuol’de de göçmenler yerel konularda oy kullanma hakkına sahipler. Arosa Belediye Başkanı Lorenzo Schmid, “Göçmenlerin oy kullanma hakkına dair hep olumlu deneyimlerimiz oldu. İlgili ve motivasyonu yüksek seçmenler katılım gösterdi ve azımsanamayacak katkılarda bulundular.“diyor.

Göçmenlerin oy kullanma hakkı, Arosa bölgesindeki köylerde tamamen kabul görmüş durumda.

Scuol’de de durum aynı. Belediye Sekreteri Andri Florineth, konu ile ilgili oldukça iyi deneyimleri olduğunu ve buna hiç kimsenin karşı çıkmadığını ifade ediyor.

Göçmenler yerel toplumla özdeşleşemiyor

Keuzlingen (TG)’de yaşayan insanların bu durumla ilgili endişeleri var. Bu belediyedekilerin yalnızca üçte biri oy kullanma hakkına sahipken, Belediye Başkanı Thomas Niederberger; “Yerel halktan çok fazla kişi politik katılım sağlayamadığında, şehirle özdeşleşme de yaşanmıyor.“ diyor.

Seçim kampanyası döneminde yereldeki pek çok insanın sinirli bir şekilde kendisine; “Ben 30 yıldır Kreuzlingen’de yaşıyorum, vergi ödüyorum, ama oy kullanma hakkım yok.“ dediğini aktaran Niederberger, bunun şehir adına olumsuz bir durum olduğunu ifade ediyor ve göçmenlerin yerel düzeyde oy kullanma hakkına sahip olmaları gerektiğinin altını çiziyor.

Kreuzlingen Şehir Meclisi de konuyu bu bağlamda destekliyor. Ancak bunun için Thurgau Kantonu’nun iznine de ihtiyaç var. Bu düzenleme için Kanton tüzüğünün değiştirilmesi gerekiyor. Şu anda iki partinin üyelerinden oluşan bir grup, Thurgau Kantonu’ndaki belediyelerin, göçmenlerin yereldeki karar mekanizmalarına dahil edilmelerini serbest kılacak bir inisiyatif üzerinde çalışıyor. Konu önümüzdeki günlerde tartışmaya açılacak.

Katılım eksikliği sorun

Siyaset bilimcilere göre, yerel yönetimde yer alan herkes prensip olarak siyasi kararlardan etkilenirken, halkın bir parçası haline de geliyorlar.

Aarau Demokrasi Merkezi’nden Thomas Milic, “Oy kullanma hakkı olanların oranının sürekli azalması, demokrasi için önemli sorunlar teşkil eder. Ancak seçmenlerden beklentilerimiz de var; bağımsız kararlar vermeleri ve yeterince bilgilenmiş olmaları.“ diyor.

Milic’e göre oy kullanma hakkı olanların düşük katılım göstermesi de aynı oranda endişe verici. Milic endişelerini şöyle dile getiriyor; “St. Gallen şehri seçim kayıt verileri açıkça gösteriyor ki, sonradan vatandaşlık alan kişiler oylamalara, İsviçre doğumlulara göre önemli oranda daha az katılıyorlar.“

Ancak Zürich şehri için yapılan bir çalışma bunu doğrulamıyor. Araştırmalara göre, Zürich’te vatandaşlık alanların oylamalara katılım oranı, son 12 yıl içerisinde iki katından fazla bir artış gösterdi. Bunun sebebi, 2007 yılında vatandaşlık kazanan Balkan kökenli göçmenler ile politik sosyalleşmeleri güçlü olan Alman göçmenler.

Zürich Şehir Belediyesi Başkanı Corine Mauch: Bu durum değişmeli.

434 bin kişinin yaşadığı Zürich’te, çalışıp da vergi ödeyen ancak yerel konularda karar hakkı olmayanların sayısı yaklaşık 134 bin. Bu oran, şehir nüfusunun yaklaşık üçte birine denk geliyor.

Zürich Şehir Belediyesi Başkanı Corine Mauch İsviçre demokrasisinin en büyük eksikliklerinden birine işaret ederken, bu durumun artık değişmesi gerektiğini söylüyor. Mauch’a göre, kişinin yerelde oy kullanabilmesi için bulunduğu bölgede en az iki yıl ikamet etmiş olması yeterli. Ancak Mauch’un söz ettiği değişim için, öncelikle Zürich Kanton Meclisi’nin onayı, daha sonra da kanton Anayasası’nın ilgili maddesinin değişmesi gerekiyor. Bu değişiklik için Kanton Meclisi’ne bir dilekçe verildi. Kabul edilen dilekçe şu an Kanton Hükümeti’nin önünde. Kanton Hükümeti, göçmenlerin yerelde oy kullanmalarına “Evet“ derse konu, “anayasal düzenleme yapılabilmesi için“ halkın oyuna sunulacak.

Durum Basel-Stadt’da da farklı değil

Edibe Gölgeli: Göçmen nüfusun dışlanması demokratik teamüllerle çelişiyor. Konuyu halk oylamasına götüreceğiz.

Nüfusu 200 bine yaklaşan Basel-Stadt Kantonu‘nda yaşayan göçmenlerin oranı % 35‘i aşmış durumda. Bu dilimin dörtte üçü İsviçre’de doğdu veya on yıldan fazladır aynı kantonda yaşıyor.

Basel-Stadt Kanton Meclisi üyesi Edibe Gölgeli, Fransız kantonlarında göçmenlerin yaklaşık 40 yıldır yerel düzeyde oy kullanma hakları olduğunu, bu hakların Almanca konuşulan kantonlarda kısıtlandığını ifade ediyor. Bu durumun Basel-Stadt Kantonu için de geçerli olduğunu ifade eden Gölgeli, göçmen nüfusun gittikçe çoğaldığını, çoğalan nüfusun dışlanmasının demokratik teamüllerle çeliştiğini belirtiyor ve şöyle devam ediyor;

“Yasalara uyan ve vergi ödeyen göçmenler, gündelik hayatta insanları doğrudan etkileyen kararlarda söz sahibi olmalıdırlar. İstatistiklere göre, gelecek on yılda, oy kullanacak olanların oranı %50’den daha az olacak. Bu somut olarak, gelecekte azınlığın çoğunluk için kararlar alacağı anlamına geliyor. Demokrasi bu değil, burada önemli bir açık var. Buna dair düzenlemeler yapılması için Aralık 2019’da Kanton Meclisi’ne bir önerge ilettik. Önerge şu an Kanton Hükümeti’nin önünde. Önergemizin uygulanıp uygulanmayacağını kısa bir süre sonra hep beraber göreceğiz. Mart ayında Basel Kanton Meclisi’nde konu üzerine tekrar tartışacağız. Hedefimiz göçmenlerin yerelde oy kullanabilme hakkını halk oylamasına götürmek olacak.“

Kanton Schaffhausen göçmenlerin oy kullanma haklarına karşı

 Kanton Schaffhausen Meclis Üyesi İbrahim Taş: Göçmenler haklarını talep etmeliler.

Almanca konuşulan Kanton Schaffhausen’in güncel nüfusu 81 bin 500. Nüfusun %28,2’sini göçmenler oluşturuyor. Kanton’da yaşayan göçmenlere yerelde oy kullanma haklarının verilmesi konusu, son olarak 2014 yılında gündeme geldi. O dönem yapılan bir oylamada, halk %85 oranında hayır demişti. Oylamaya katılım oranı ise %68 olmuştu.

Kanton Schaffhausen Meclis Üyesi, SP’li İbrahim Taş göçmenlere oy kullanma hakkı verilmesi gerektiğini savunuyor.

Bu hakkın verilmesi konusunda kamuoyu baskısına ihtiyaç duyulduğunun altını çizen Taş, yürütülecek olan bir kampanyanın İsviçre toplumunu da kapsayacak şekilde olması gerektiğini savunuyor.; “Sadece Türkiyeliler ve Balkanlılar arasında bu konunun tartışılması yeterli değil. İsviçreli parlamenterlerin ve İsviçre kamuoyunun da dikkatini çekecek düzeyde bir kampanya başlatılırsa bu konu ile ilgili önemli destekler edinilebilir. Göçmenlerin yerelde oy kullanma hakları gayet doğal. Dünyada 44, Avrupa’da ise 16 ülkede göçmenlere yerel seçimlerde oy kullanma hakkı veriliyor. Kendisini demokrasinin beşiği olarak tanımlayan İsviçre’de bu hakkın verilmemesini bir demokrasi ayıbı olarak görüyorum.“

İbrahim Taş, göçmenlerin İsviçre siyasetine olan duyarsızlıklarından ve ilgisizliklerinden de yakınıyor. Göçmenlerin haklarını talep etmeleri gerektiğini belirten Taş, bu durumda siyasi partilerin ve siyasetçilerin harekete geçebileceklerini söylüyor ve sözlerini şöyle sonlandırıyor; “İsviçre’de yetişen ikinci veya üçüncü nesil ümit veriyor, dil ve kültür sıkıntısı çekmiyor. Bu kesimin haklarını talep etme konusunda daha duyarlı olacağına inanıyorum.“

Kanton Bern

Kanton Bern Meclis üyesi Haşim Sancar: Bern Kantonu’nda göçmenlere oy kullanma hakkı esirgeniyor

Bern şehrinde %25, Biel şehrinde %33, Interlaken’da %31 civarında İsviçre vatandaşı olmayan göçmen yaşarken, 1 milyonluk Bern Kantonu‘nda bu oran %16 civarında.

Yeşiller Partisi’nden Kanton Bern Meclis üyesi olan Haşim Sancar, Kanton Bern’de göçmenlerin oy kullanma hakları ile ilgili tartışmaları şöyle aktarıyor;

“Oy kullanmak kimseye bir zarar vermemesine karşın, maalesef Bern Kantonu’nda yaşayan göçmenler bu haktan yoksunlar. Bu da demokrasimizin bir eksikliği anlamına geliyor. Bern ve Biel belediyeleri, şehirlerinde oturan göçmenlere yerelde oy kullanma hakkı vermeye hazır. Ancak Bern Kanton anayasası buna olanak vermediği için, kantondaki belediyeler göçmenlere oy kullanma hakkı verememekte. Kanton anayasasını değiştirmek için son 30 yılda konu iki kez (1994 ve 2010) halk oylamasına götürüldü. Maalesef bu halk oylamalarında sadece %25 oranında evet oyu alabildik ve hayal kırıklığı yaşadık.

Son olarak 2017 yılında, bir arkadaş ile Kanton Parlamentosu’nda bir yasa değişikliği girişiminde bulunduk. Ancak, hükümet kabul etmesine karşın, sağ ağırlıklı Parlamento bu girişimi reddetti. Seçme ve seçilme hakkı demokratik bir haktır. Burada yaşayan, vergi ödeyen ve diğer yükümlülüklerini yerine getiren birinin, toplumsal kararlara da katılma hakkına sahip olması gerekiyor. Bu hak esirgendiğinde, demokrasi adına büyük bir ayıp ve kusur ortaya çıkar.“

Göçmenler haklarını yeterince kullanmıyorlar. Cenevre örneği

Haşim Sancar burada, oy kullanma hakki olan göçmenlerin haklarını yeterince kullanamadıklarına da değiniyor ve söyle devam ediyor; “Cenevre‘de, İsviçrelilerde ortalama oy kullanma oranı % 41 iken, bu oran göçmenlerde % 27 düzeyinde. Bu nedenle Cenevre, göçmenlerin yereldeki oylamalara katılım oranını yükseltmek için bir kampanya başlattı. Bu kampanya dahilinde, göçmen gurupları da çalışmalar yürütüyor. Bu girişimin desteklenmesi gerekiyor. Temennimiz kampanyanın başarılı olması.

SP Göçmenler Komisyonu Başkanı Mustafa Atıcı: “Göçmenlerin seçme ve seçilme hakları ile ilgili olgunlaşmış bir siyasi atmosfer henüz yok.“

Konuyu, Federal Parlamento üyesi ve SP Göçmenler Komisyonu Başkanı Mustafa Atıcı’ya da sorduk. Atıcı, konunun oldukça önemli olduğunu ancak İsviçre`de şu anda ulusal düzeyde göçmenlerin seçme ve seçilme hakları ile ilgili olgunlaşmış bir siyasi atmosferin olmadığını söylüyor. Konuyu İsviçre gündemine taşımak için Göçmenler Komisyonu’nun bir çalışması olduğunu ifade eden Atıcı, konu olgunlaştığında atacakları adımları kamuoyu ile paylaşacaklarını dile getiriyor.

Göçmenlerin oy kullanma hakkına sahip oldukları yerler

 Göçmenlerin en yoğun oy kullandığı 20 belediye şöyle;

Siyasi potansiyel göçmenlerle artıyor

Yüz ölçüm olarak birbirlerinden oldukça farklı olan Renens, Leysin ve Cenevre belediyeleri göçmenlere yerelde oy kullanma hakkı tanıyorlar.

Renens (VD): Nüfus 20 bin 857

Leysin (VD): Nüfus 3939

Cenevre: Nüfus 203 bin 113

Kantonlar Vatandaş Olmak İsteyenlere De Engeller Çıkarıyor

Yerel düzeyde oy kullanma hakkı talep eden göçmenler öte yandan da ağırlaştırılırmış vatandaşlık düzenlemeleri ile karşı karşıya bırakılıyorlar.

İsviçre’de 1 Ocak 2018 tarihi itibarı ile vatandaşlık edinme koşulları zorlaştırılırken, çoğu kanton federal işleyişten yola çıkarak, kendi sınırları içinde yaşayan göçmenlerin vatandaşlık edinmeleri ile ilgili sert düzenlemeler getirdi.

Kendi yasalarını federal yasaya uyarlamak zorunda kalan birçok kanton, söz konusu hükümleri parlamentolarında yoğun bir biçimde tartıştılar. Yürürlüğe girmesi gereken düzenlemeler ise gereken zamanda yürürlüğe konulamadı.

Federal düzeyde alınan kararlar bazı kantonlar tarafından yavaş yavaş yürürlüğe konuluyor.

Son düzenleme Aargau Kantonu’nda yapıldı

Son olarak, 9 Şubat tarihinde yapılan bir oylama ile, Aargau Kantonu’nda yaşayan göçmenlerin vatandaş olma kriterleri zorlaştırıldı. Sıkılaştırılmış düzenlemeler getirmiş olan yeni vatandaşlık kriterlerine göre, İsviçre vatandaşlığına başvuracak olanların son 10 yılda sosyal yardım almamış olmaları gerekiyor. Yeni düzenlemede, vatandaşlığa kabul yasası çerçevesinde teste dayalı bir sınav da getirildi. Buna göre, vatandaşlığa başvuracak olanlar ilk etapta vatandaşlık sınavını kazanmalılar. Yeni düzenleme ile Aargau, vatandaşlık konusunda İsviçre’nin en katı yasalarına sahip olan kanton oldu. Bern ve Graubünden kantonları da vatandaşlık konusunda katı olan yerler olarak biliniyor.

Dil şartı nedeniyle başvurular düşüyor

Doğu İsviçre’de, özellikle de dil bilgisi konusundaki şartlar ağırlaştırıldı. Örneğin Thurgau Kantonu’nda bugün, federal düzeyde konulan B1 dil seviyesi şartının ötesinde, konuşma dilinde B2 seviyesi şartı da mevcut. Yani, vatandaşlık almak isteyenlerin gündelik hayatta konuşmaları anlamında, düşüncelerini spontane ve açık bir biçimde ifade edebiliyor olmaları da gerekiyor. Thurgau Kanton Parlamentosu, İsviçre genelinde en yüksek dil engeli getiren bu yasayı onayladıktan sonra, destekleyiciler yasa ile; “İsviçre’nin en iyi vatandaşlık yasası“ diye övünmüşlerdi.

Federal yasanın yürürlüğe girmesinin ardından, şart koşulan bu dil sınavları vatandaşlık başvurularında göz korkutucu bir engel haline geldi. İstatistiklere göre, dil anlamındaki gerekliliklerin artırıldığı yerde, vatandaşlık başvuru sayısı da azalıyor.

“Tam ikamet“ süresi koşulu

Kimi kantonlar, federal düzeyde belirlenen “tam ikamet“ süresi koşulunu kullanıyorlar. Buna göre vatandaşlık başvurusu yapan kişi en az on yıldır İsviçre’de yaşıyor olmalı. Bu ikametin iki ila beş yıllık kısmı da ilgili kantonda geçmeli.

Uri, Graubünden ve St. Gallen kantonları şu aşamada beş yıllık tam ikamet süresini kullanıyorlar. Graubünden’de, revizyondan önce belediyeye bağlı olarak bu süre, yaklaşık on iki yıla kadar uzayabiliyordu.

Hazırlayan: Aydın Yıldırım