Eğitimde ikilem; ödül ve ceza

Fuat Köçer

Eğitimci

İnsanların dört duvar arasında tutulduğu, geniş bir avluya sahip, içeridekilerin sadece belirli saatlerde avluya çıkmasına izin verildiği, bir müdür tarafından yönetilen, hergün yoklama yapılan, katı kuralları olan, ihlallerin disiplin suçuyla cezalandırılabileceği, insanların sınıflandırıldığı, bir müfettiş tarafından denetlenilen ve sorgulama sınırlarının bu kurum tarafından düzenlendiği bir yer…

Size böyle bir devlet kurumu tarif etsem, bu kurumun ne olduğunu tahmin edebilir misiniz?

Aklınızdan hapishane demek geliyor değil mi? Oysa ki bahsettiğim bu kurum Okul.

Hapishanelerin kurumsal yapısına birebir uygun olan yukardaki özellikler, ceza anlayışı temelinde eğitim sunan okullar için de geçerli.

Coğu zaman veliler olarak bizler de ceza yöntemini takip ediyoruz. Peki veliler olarak, benzer yapılardaki eğitim kurumlarında eğitim gören çocuklarımıza ceza vermek yerine ödül ile yaklaşırsak daha mantıklı ve verimli sonuçlar elde edemez miyiz?

Öncelikle ödül ve cezayı tanımlayalım; Ödül, bir koşula bağlı olarak verilen ve verilen kişi tarafından cazip görülen bir obje ya da etkinliktir. Ceza ise, bir koşula bağlı olarak verilen ve verilen kişi tarafından cazip görülmeyen, o kişinin hayatındaki obje ya da etkinliklerin kısıtlanmasıdır. Bu iki tanımı karşılaştırdığımızda, çok hızlı bir şekilde şu kanıya varabiliriz; Ödül, cezanın tam tersidir. Eğitim kurumları yapısal boyutta ceza kurumlarına bu denli paralellik gösterirlerken, ödüllendirme yerine ceza sisteminin işlenmesi doğal olsa gerek.

Ana sorumuza tekrar geri dönersek; ödüllendirmeyle, veliler olarak çocuklarımızdan, onların gelişimi adına daha fazla verim alamaz mıyız? Bu sorunun cevabı ne yazık ki HAYIR!

Bir anne çocuğuna: “Sınıfını geçersen, sana tablet hediye edeceğim“ diyor. Çocuk ise, koşul olarak verilecek olan bu tablete erişebilmek için, derslerine dört elle sarılıyor ve sınıfını başarı ile geçiyor.

Buraya kadar bir sorun yok. Peki önümüzdeki eğitim yılında anne, çocuğuna sınıf geçme karşılığında en az bir tablet kadar değerli bir koşul koyamazsa ne olacak?

Bu sefer çocuk iç dünyasında bir eksiklik yaşamaya başlayacak ve sınıfı geçmesine rağmen bir hediye alamamış olmayı adaletsizce bir davranış ve cezalandırma olarak algılayacak.

Bu noktada ödül ve ceza tanımlarındaki parallelik devreye giriyor; ikisi de bir koşula bağlı olarak veriliyor.

Bu noktada iki çözüm yolu var. Birinci ve doğru olanı, çocuğun kendi harçlığını biriktirip tabletini almasıdır. Çocuk hem emek vermeyi hem de harçlığını ilk gördüğü oyuncağı almayarak, bir amaç için kendini kontrol etmeyi öğrenir. İkinci çözüm yolu ise, çocuğa vereceği bir emek karşılığında tablet almaktır. Çünkü emek karşılığında verilen obje ya da para ödül değil emeğin karşılığıdır. Aynı biz yetişkinlerde olduğu gibi; bir ay çalıştığımızda patronumuz bizleri maaş ile ödüllendirmiyor, bize sadece emeğinizin karşılığını veriyor.

Zihninizde; “Peki çocuğum sınıf geçmek için emek verdi, bunun karşılığında hediye olarak bir tablet alsak ne olur ki?“ gibi bir soru oluşmuş olabilir. İşte bu noktada yanıldığımız asıl noktaya geliyoruz. Bir ebeveyn olarak bu hisse kapılıp çocuğunuza bir tablet hediye etmek istemiş olabilirsiniz. Buradaki asıl nokta, zamanlama ve çocuğunuza bu hediyeyi nasıl ilettiğinizdir.  Aynı anne içinden; “Çocuğum sınıfı geçerse bir tablet alacağım“ demesine rağmen, çocuğuna bunu söylemeyip tableti yaz tatili başlar başlamaz değil de, okular tekrar açıldıktan iki hafta sonra alsaydı ve çocuğuna: “Bak sana bir tablet aldım. Sevineceğini düşündüm.“ diye hediyesini verseydi ne olurdu?

Verilen hediye bir koşula bağlı olmadığı için çocuk bunu ne ödül ne de ceza olarak görürdü. Aynı zamanda koşulsuzca annesinden bu hediyeyi almış olmak, çocukta ona değer verildiği ve sevildiği hissini de uyandırdı. Bu durumda hediye beklenmedik bir zamanda geldiği için, belli bir zamana koşullanıp yeni bir hediye de beklemezdi.

Çocuklarınızı belli koşullara bağlı olarak ödüllendirirseniz, verilen ödüller ileride ceza olarak bir bumerang gibi size geri dönebilir.

Lütfen çocuklarınızı ödülle cezalandırmayın!