19 Mayıs halk oylamaları
Haşim Sancar
Yeşiller Partisi Bern Kanton Milletvekili
Pro Infirmis Bern şehri yöneticisi
Önümüzdeki 19 Mayıs’ta, biri Federal düzeyde, diğeri ise Kanton Bern’de olmak üzere iki önemli oylama yapılacak. Federal oylama, uluslararası şirketlere vergi indirimi ile ilgili iken, Kanton Bern’deki oylama, sosyal yardımların %8 ile %30 arasında kısıtlaması ile ilgili.
Aslında, her ne kadar oylamaların biri ulusal, diğeri kantonal olsa da aralarında diyalektik bir bağ bulunuyor. Kanton Bern’de yapılacak olan oylama ulusal bir nitelik de taşıyor denebilir.
Şirketlere vergi indirimi ve emeklilik sigortasına (AHV) kaynak
İsviçre’nin, uluslararası şirketlere vergi indirimi ile bir nevi vergi cenneti oluşturması, Avrupa Birliği (EU) ve Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD) tarafından kara listeye alınma tehdidini gündeme getirdi.
Bu sebeple Federal Hükümet, var olan vergi avantajlarını kaldırarak yeni vergi indirimlerine gitmek için 2017’de bir vergi reformunu (Unternehmer Steuerreform III: USR III) halk oylamasına sunmuştu.Ancak, konunun halk oylamasında reddedilmesinden sonra, Federal Hükümet yeni bir vergi indirimi paketini hazırladı.
Kısa adı STAF olan Steuerreform und die AHV-Finanzierung isimli yeni paket, Parlamento’daki büyük partiler (FDP, SP, SVP) tarafından önceden anlaşılarak ve hem fikirlilik çerçevesinde ambalajlandı. Ancak, bu halk oylaması için SVP’nin tavrı henüz belli değil.
Eylül 2018’de son halini alan bu vergi reformu, Federal Parlamento (Nationalrat) ve Kanton Temsilciler Meclisi’nde (Ständerat) paklandıktan sonra, Federal Parlamento’dan çoğunluğunun kararı ile geçmişti.
Vergi reformu STAF paketinde neler var?
- Söz konusu STAF paketinde, uluslararası şirketleri İsviçre’de tutmak için, eski vergi indirimlerini kaldırılırken, yeni ve yasalara uygun vergi indirimleri ile şirket ve holdinglere vergi indiriminde değişik kolaylıklar gösteriliyor.
- Araştırma ve geliştirmelere yapılan harcamaların üstünde bir vergi indirimi ön görülüyor.
- Patentlerden alınan kârların da vergiden muaf tutulması söz konusu. Buna karşı, kâr payında ve hissedarların vergileri biraz yükseliyor (karşı çıkanları susturmak için).
- Şirketlere vergi indirimi Federal Hükümet’in kasasında 700 milyon, kantonların kasalarında ise 1,7 milyar franklık bir eksilmeye yol açıyor.
Şirketlere vergi, emeklilik sigortasına yapılacak ödemelerle şirinleştiriliyor
Emeklilik Sigortası (AHV), demografik gelişmelerden dolayı, önümüzdeki süreçte açık verme tehlikesi ile karşı karşıya. Özellikle 60’lı yılların “Babyboom”ları emeklilik yaşına girecekleri için, AHV finansman konusunda zorlanacaklar.
Şirketlere vergi indirimini tatlı göstermek için, solun ağzına bir parmak bal çalmak gerekiyordu. Yasa tasarısının mimarlarından SP, yasa değişikliğine Parlamento’da destek verdi.
AHV’ye yapılacak ödeme şöyle; Şirketlere yapılan vergi indirimi miktarı olan 2 milyar franklık bir meblağ Emeklilik Sigortası’na aktarılacak. Bunun 1,2 milyar franklık bir kısmı çalışan ve işverenlerden eşit şekilde, toplamda %0,3 oranında (%0,15 işçi, %0,15 işveren) kesilecek. Geri kalan 800 milyon frankı ise, Federal Hükümet kendi kasasından direk aktaracak.
Şirketlere vergi indirimine karşı referandum
Şirketlere vergi indirimi Parlamento ve Kanton Temsilciler Meclisi’nde son halini aldığında, Genç Yeşiller (Junge Grüne) hemen konuyu referanduma götüreceklerini açıkladılar. Ana parti Yeşiller de buna destek verirken, gerekli olan geçerli 50 bin imza üç ay içeresinde toplandı. Referandumun ana mesajı; “Şirketlere vergi indirimi sayesinde AHV’a kaynak aktarmak, vergi indirimini daha az zararlı kılmamakta.“ şeklinde.
AHV’a aktarılan meblağı yine çalışan bizler karşılıyoruz, desteklenmesi gereken bir karar. Ancak, karşılığındaki kayıp çok yüksek ve kabul edilemez. İki konunun birleştirilmesi ayrı bir sorun. Şirketlere yapılan vergi indirimleri, devlet kasalarında açığa sebep olacak. Bu, açığı kapatabilmek için halka yapılacak hizmetlerin kısıtlanması anlamına geliyor. İsviçre düşük vergilerden dolayı uluslararası şirketler için zaten bir nevi vergi cenneti. Daha fazla şirket ve kurum vergisini düşürmek, halkın cebinden para çıkarmakla eş değer.
Bern Kantonu şirketlere vergi indirimine iki kere hayır dedi
Bern Kantonu 2017’deki oylamada şirketlere vergi indirimine (USR III) İsviçre’deki en yüksek oran olan %68 ile hayır demişti. Buna karşın, Bern Kanton Hükümeti ve sağ çoğunluklu Parlamento, yeni bir paket ile en büyük şirketlere 160 milyon franklık bir vergi indirimi yapmak istemişti. Yeşil ve sol kesim ile insan hakları kurumlarının birlikte referanduma götürdüğü bu pakete de beklenenin tersine, sağ eğilimli Bern Kantonu Kasım 2018’de %54 gibi bir oranla yine hayır dedi.
Bern Kantonu sosyal yardımı kısıyor
2018 yılında sağ çoğunluklu Bern Kanton Hükümeti, sosyal yardımın temel ihtiyaçlar için öngördüğü meblağın, (örneğin bir kişi için 977 frank) %10 ile %30 arasında kesilmesini öngören bir öneriyi Parlamento’ya sundu. Çeşitli tartışmalardan sonra, orta partilerin de etkisi ile bu kesinti oranı %8 ile %30 arasına indirilebildi. %8 herkese yapılacak kesinti oranı. %30’a kadar olacak olan kesinti ise, altı ay içerisinde, dil seviyesini A1’e yükseltemeyen göçmenler için öngörülmekte.
Unutmamak gerekir ki, sosyal yardım alanların üçte birini çocuklar, üçte birini çalışıp da geçinmek için yeterli ücret kazanamayan yoksullar oluşturmakta.
Düşünülmesi zor ancak, gerçek şu ki, Bern Kantonu sağ ağırlıklı hükümeti ve parlamentosu ile şirketlere vergi indirimi yapıp, sosyal yardımı kısıtlamakta ayak diretiyor. Anlayacağınız, yoksullar zenginleri finanse edecek. Ne kadar ters olmuş bir dünya!
Kısıtlamaya karşı halk önerisi (Volksvorschlag)
Kanton Parlamentosu’ndan geçen sosyal yardımın kısıtlanması kararına karşı yeşil ve sol partiler, Bern gibi büyük şehirler ve üyesi olduğum sosyal danışmanların meslek kurumu Avenir Social, karşı bir hamle ile Bern Kantonu’nun öngördüğü bir “Halk önerisi” (Volksvorschlag) formüle ederek, imza toplayıp konuyu halk oylamasına götürdü. Volksvorschlag için, çıkmasını engellemek istediğiniz yasa değişikliğine karşı yeni eklemelerde de bulunuyorsunuz.
Yaptığımız Volkvorschlag’ta sadece kısıtlamalara karşı çıkmıyor, aynı zamanda da 55 yaş üzerindeki sosyal yardıma düşen kişilerin bazı kıstasları yerine getirmesi durumunda, tamamlayıcı sigortanın (Ergänzungsleistungen- EL) öngördüğü meblağlarla ekonomik destek alabilmesini de istiyoruz.
Hatırlatmakta fayda var; EL, sosyal yardımdan daha yüksek meblağları tanımakta. 55 yaş üzerindekilerin EL kıstaslarına göre yardım alabilmesi için 20 yıl çalışıp, işsizlik sigortası ödemiş olmaları ve işsizlik sigortasından düşmesine karşın, iş aramak için iş ve işçi bulma kurumu olan RAV’a gitmeleri gerekiyor. Ayrıca gelir seviyeleri (örneğin eşlerin gelirleri) yine EL kıstaslarına göre hesaplanacaktır.
Elbette bu halk önerisinin bir faturası da var. Ancak 20 yıl boyunca çalışıp, sosyal sigortalara prim ödeyen ve 55 yaş sınırını aşan bir kişinin, işini kaybetmesinden sonra insanca bir yaşam sürdürme hakkının bulunması da gerekiyor. 55 yaş ve üstü ne yazık ki, sigorta primlerinin yüksek olması, sağlık sorunlarının artması ve yeni gelişen tekniğe ayak uyduramaması gibi nedenlerle oldukça işsizlik riskine sahip bir yaş sınırı.
Bern Kantonu sağ partilerin laboratuvarı
Bern Parlamentosu’ndan geçen bu karardan sonra, Kanton Basel-Land ve Aargau’da da sağ partiler tarafından hemen benzeri yasa önerileri verilerek sosyal yardımın %30 oranında azaltılması istendi. Bern Kantonu’ndaki sağ partiler adeta bir deneme laboratuvarı görevini üstlenmiş durumundalar.
19 Mayıs’taki sosyal yardımın kısıtlamasını öngören halk oylamasının Bern Kantonu’nda kabul edilmesi durumunda, Almanca konuşulan diğer kantonlarda da sosyal yardımın kısıtlanması için sağ partilerin fırtına çıkarması bekleniyor.
Bu sonuç, yıllarca sosyal sigortaların iyi bir hizmet ve destek vermesi için yapılan mücadeleyi kesintiye uğratması anlamına geliyor, ki bu darbe kısa zamanda telafi edilemeyecek bir etkiye neden olacaktır.
